Хотгойдын унага

2012 оны 2-р сарын 10 -нд

Ийм нэртэй сайхан дууг мэдэхгүй хүн монголд ховор бизээ. Хурдан сайхан хүлгээ дуу шүлгэнд мөнхөлдөг эртний сайхан уламжлалаар энэ дуу төрсөн нь гарцаагүй.
Ар руугаа гүйдэлтэй
Арав гаруй гөрөөсийг
Алдал үгүй намнасан
Хөгшин “Хоохой” Товуухай гэгч эр энэ дууг өөрөө зохиосон гэдэг. Товуухай морь нь хонгор халзан зүсмийн, ан гөрөөнд хурдан шалмаг, хошуу нутаг алгасан хаана ч очсон хурдаараа гайхуулдаг, номхон гэж туйлгүй, ачаа бараа ч зөөдөг хүүхэд багачууд ч ноолдог буян нь дэлгэрсэн сайхан амьтан байжээ. Даншгийн наадамд нэг зун халзан морио уралдуулахаар Товуу гуай уяж сойж байжээ. Баяд ноёд тааралдаад тохуурхан дээрэлхэж ийн хэлж гэнэ. “За хө Товуу уяач аа! Энэ наадмаар тарваганы ганц чинь түрүүлчихвэл бид чинь талаар нэг малаа цацчихаад, хүлэг уядаггүй, хөл нүцгэнчүүд болцгооно” гэж ам харан доромжилсон ажээ.
“Миний хонгор халзангийн өмнө гишгэх хүлэг гарахгүй ээ! Түрүүлэх морь нь наана чинь зогсож байна даа” гэж Товуу гуай хэлээд доорх дууг дуулжээ.
Алтан алтан амгайг нь
Амыг нь тааруулж татаарай
Алд сайхан зоог нь
Аяар аяар гуядаарай
Мөнгөн мөнгөн зуузайг нь
Мөрийг нь тааруулж татаарай
Мөлгөр хөөрхөн зоог нь
Аяар аяар гуядаарай гэсэн дараагийн бадгууд төрсөн нь ийм түүхтэй. Ийнхүү энэ алдарт хүлгийг өргөмжилсөн дууны бадгууд ар араасаа мэндэлсээр. Наадмын өдөр, хөхин баяссан олон хэний ямар хүлэг түрүүлэхийг хүлээж байлаа. Зурайсан цагаан тоосны үзүүрт бусад морьдоос хол тасархай нэгэн хүлэг дүүлсээр ирсэн нь Товуу гуайн хонгор халзан байжээ. Цээж баячууд амаа барьж, азарга адуугаар авсан ч үнэ нь багадах хүлэг юм даа хэмээжээ. Яг тэр агшинд Товуу гуай:
Хаад ноёдын үүдэн дээр
Хазаар ч үгүй гайхуулан
Хазаарлахаар ирсэн жаалуудыг
Харан харан гайхна гэж дуулсан ажээ. Дуунд мөнхөрсөн хонгор халзан морь 25 настайдаа уяан дээрээ үүрсэхэд уяач, наадамчдын сэтгэл хөдлөн, нулимс мэлмэрч байсан гэдэг. Тэр удаа гарааны газар руу явсан морьдын хойноос хонгор халзан ганцаар шогшиж очоод морьдын хамт уралдсаар их л хол түрүүлж ирсэн юм байна. 25 насандаа түрүүлэхийг бодоход энэ морь ясны хурдан хүлэг байж. Ирээд цангинатал янцгаагаад харуулдан унахад нь Товуу гуай уран тэргүүнийг нь шороодолгүй барьж аваад өвөр дээрээ тавин уйлан хайлсан гэдэг. Тэгээд халуун бүлийг нь тэжээж, хань түшиг болж, зөв буруугүй номхон, зөндөө наадмын түмний эх болон баярлуулж явсан ижилгүй хурдан хүлгийнхээ эрдэнэт магнайг нь илэн байж ийн дуулжээ.
Дээр бүрэн шүдтэйдээ
Дээдсийн наадамд түрүүлээд
Дээрээ унасан жаалыг
Дээлийн хамбаар шагнуулваа
Энэ алдарт сайхан хүлгийн дурсгал болон мөнхөрсөн “Хотгойдын унага” дууг хойчийн түмэн улам баяжуулсаар. ..
Хотгойдын унага
Хонгор халзан морь минь
Хорин таван насандаа
Хоохон цолыг олвоо гэж дуулдаг болжээ.
Унаганаасаа уяулаад
Дааганаасаа давхиулаад
Долоон даншиг наадамдаа
Долоон удаа түрүүлсэн хонгор халзан буюу Хотгойдын унаган хүлэг ардын дуунд шингэж үлдсэний учир иймэрхүү. Дуу хүлэг хоёр хамт төрдөг монгол газар минь эрийн хийморь, морины заяаг түшсээр ирсний нэгэн түүх ийн оршвой.
Ар руугаа гүйдэлтэй
Арав гаруй гөрөөсийг
Алдал үгүй намнасан
Хөгшин “Хоохой” Товуухай гэгч эр энэ дууг өөрөө зохиосон гэдэг. Товуухай морь нь хонгор халзан зүсмийн, ан гөрөөнд хурдан шалмаг, хошуу нутаг алгасан хаана ч очсон хурдаараа гайхуулдаг, номхон гэж туйлгүй, ачаа бараа ч зөөдөг хүүхэд багачууд ч ноолдог буян нь дэлгэрсэн сайхан амьтан байжээ. Даншгийн наадамд нэг зун халзан морио уралдуулахаар Товуу гуай уяж сойж байжээ. Баяд ноёд тааралдаад тохуурхан дээрэлхэж ийн хэлж гэнэ. “За хө Товуу уяач аа! Энэ наадмаар тарваганы ганц чинь түрүүлчихвэл бид чинь талаар нэг малаа цацчихаад, хүлэг уядаггүй, хөл нүцгэнчүүд болцгооно” гэж ам харан доромжилсон ажээ.
“Миний хонгор халзангийн өмнө гишгэх хүлэг гарахгүй ээ! Түрүүлэх морь нь наана чинь зогсож байна даа” гэж Товуу гуай хэлээд доорх дууг дуулжээ.
Алтан алтан амгайг нь
Амыг нь тааруулж татаарай
Алд сайхан зоог нь
Аяар аяар гуядаарай
Мөнгөн мөнгөн зуузайг нь
Мөрийг нь тааруулж татаарай
Мөлгөр хөөрхөн зоог нь
Аяар аяар гуядаарай гэсэн дараагийн бадгууд төрсөн нь ийм түүхтэй. Ийнхүү энэ алдарт хүлгийг өргөмжилсөн дууны бадгууд ар араасаа мэндэлсээр. Наадмын өдөр, хөхин баяссан олон хэний ямар хүлэг түрүүлэхийг хүлээж байлаа. Зурайсан цагаан тоосны үзүүрт бусад морьдоос хол тасархай нэгэн хүлэг дүүлсээр ирсэн нь Товуу гуайн хонгор халзан байжээ. Цээж баячууд амаа барьж, азарга адуугаар авсан ч үнэ нь багадах хүлэг юм даа хэмээжээ. Яг тэр агшинд Товуу гуай:
Хаад ноёдын үүдэн дээр
Хазаар ч үгүй гайхуулан
Хазаарлахаар ирсэн жаалуудыг
Харан харан гайхна гэж дуулсан ажээ. Дуунд мөнхөрсөн хонгор халзан морь 25 настайдаа уяан дээрээ үүрсэхэд уяач, наадамчдын сэтгэл хөдлөн, нулимс мэлмэрч байсан гэдэг. Тэр удаа гарааны газар руу явсан морьдын хойноос хонгор халзан ганцаар шогшиж очоод морьдын хамт уралдсаар их л хол түрүүлж ирсэн юм байна. 25 насандаа түрүүлэхийг бодоход энэ морь ясны хурдан хүлэг байж. Ирээд цангинатал янцгаагаад харуулдан унахад нь Товуу гуай уран тэргүүнийг нь шороодолгүй барьж аваад өвөр дээрээ тавин уйлан хайлсан гэдэг. Тэгээд халуун бүлийг нь тэжээж, хань түшиг болж, зөв буруугүй номхон, зөндөө наадмын түмний эх болон баярлуулж явсан ижилгүй хурдан хүлгийнхээ эрдэнэт магнайг нь илэн байж ийн дуулжээ.
Дээр бүрэн шүдтэйдээ
Дээдсийн наадамд түрүүлээд
Дээрээ унасан жаалыг
Дээлийн хамбаар шагнуулваа
Энэ алдарт сайхан хүлгийн дурсгал болон мөнхөрсөн “Хотгойдын унага” дууг хойчийн түмэн улам баяжуулсаар. ..
Хотгойдын унага
Хонгор халзан морь минь
Хорин таван насандаа
Хоохон цолыг олвоо гэж дуулдаг болжээ.
Унаганаасаа уяулаад
Дааганаасаа давхиулаад
Долоон даншиг наадамдаа
Долоон удаа түрүүлсэн хонгор халзан буюу Хотгойдын унаган хүлэг ардын дуунд шингэж үлдсэний учир иймэрхүү. Дуу хүлэг хоёр хамт төрдөг монгол газар минь эрийн хийморь, морины заяаг түшсээр ирсний нэгэн түүх ийн оршвой.
4 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
-
Даваа, 23:14 минут Говийн бүсэд эхний 10-т хурдалсан азарганууд
-
1-р сарын 20 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ №105: АЙМГИЙН АЛДАРТ УЯАЧ Г.ЭНХ…
-
1-р сарын 20 -нд УРАЛДААНЧ П.МЯГМАРСҮРЭН: ЗУРГААН ЖИЛ ХУРДАН МОРЬ У…
-
1-р сарын 12 -нд Төвийн бүсийн уралдааны нэгдсэн цуваа
-
1-р сарын 12 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ №104 :УЯАЧ Г.ДАВААДАЛАЙ
-
1-р сарын 05 -нд АХ-ын 100, 10 жилийн ойд 11-30-д хурдалсан хязаала…
-
1-р сарын 05 -нд ХУРДАН МОРЬ ЦОЛЛООЧ, МОРЬ ТАЙЛБАРЛАГЧ Л.БЯМБАЦОГТ:…
-
1-р сарын 05 -нд Өвөрхангайд болсон хангайн бүсийн уралдааны нэгдсэ…
-
1-р сарын 03 -нд Төвийн бүсийн сонгомол бага насанд эхний 10-т хурд…
-
1-р сарын 03 -нд Өвөрхангайн бүсийн сонгомол бага насны ангилалд эх…
-
1-р сарын 03 -нд УРАЛДААНЧ Т.ЭНГҮҮН: УЛСЫН НААДАМД МОРЬ УНАХ НЬ ГОЁ…
-
2022 оны 12-р сарын 21 -нд АХ-ын 100, 10 жилийн ойд 11-30-д хурдалсан соёолон…
-
2022 оны 12-р сарын 21 -нд Хөвсгөлийн бүсэд эхний 10-т хурдалсан дааганууд
-
2022 оны 12-р сарын 19 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ №103: УЛСЫН АЛДАРТ УЯАЧ Д.ЭНХСҮ…
-
2022 оны 12-р сарын 19 -нд УРАЛДААНЧ А.УУГАНБААТАР: САЛХИ ТАТУУЛАН ДАВХИХ ГОЁ…
-
2022 оны 12-р сарын 19 -нд Хөвсгөл аймгийн шилдэг хүлгүүд
-
2022 оны 12-р сарын 15 -нд Зүүн бүсийн сонгомол дунд насанд эхний 10-т хурдал…
-
2022 оны 12-р сарын 15 -нд Хөвсгөл аймгийн шилдэг уяачид тодорчээ
-
2022 оны 12-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Энхбат: Хүрэн морь зүүн бүсэ…
-
2022 оны 12-р сарын 04 -нд АХ-ын 100, 10 жилийн ойд 11-30-д хурдалсан их насн…
-
2022 оны 11-р сарын 30 -нд ХӨДӨӨ АЖ АХУЙГ ДЭМЖИХ САНГИЙН ХӨНГӨЛӨЛТТЭЙ ЗЭЭЛЭЭР…
-
2022 оны 11-р сарын 30 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ №102: АЙМГИЙН АЛДАРТ УЯАЧ У.ТАМ…
-
2022 оны 11-р сарын 28 -нд ХӨДӨӨ АЖ АХУЙГ ДЭМЖИХ САНГИЙН ХӨНГӨЛӨЛТТЭЙ ЗЭЭЛЭЭР…
-
2022 оны 11-р сарын 28 -нд Хөвсгөлийн бүсэд эхний 10-т хурдалсан шүдлэнгүүд
-
2022 оны 11-р сарын 28 -нд Сумын Алдарт уяач А.Ганбаатар: Одоогоос 26 жилийн …
-
2022 оны 11-р сарын 28 -нд ХАА-г дэмжих сан энэ жилийн ургац хураалтаар 25,5 …
-
2022 оны 11-р сарын 28 -нд Баянхонгорын бүсийн нэгдсэн цуваа
-
2022 оны 11-р сарын 26 -нд ХӨДӨӨ АЖ АХУЙГ ДЭМЖИХ САНГИЙН ХӨНГӨЛӨЛТЭЙ ЗЭЭЛЭЭР …
-
2022 оны 11-р сарын 26 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ №101: АЙМГИЙН АЛДАРТ УЯАЧ Ш.НЯМ…
-
2022 оны 11-р сарын 26 -нд О.Сумъяасүрэн: Улаан буудайн тариалалтаа нэмэгдүүл…
-
2022 оны 11-р сарын 24 -нд Өвөрхангайн бүсийн сонгомол дунд насны ангилалд эх…
-
2022 оны 11-р сарын 24 -нд Аймгийн Алдарт уяач С.Алтангэрэл: Ах нь гурван жил…
-
2022 оны 11-р сарын 24 -нд Дискен хадуур зээлээр худалдана
-
2022 оны 11-р сарын 24 -нд Зүүн бүсийн сонгомол дээд насанд эхний 10-т хурдал…
-
2022 оны 11-р сарын 22 -нд ХӨНГӨЛӨЛТТЭЙ ЗЭЭЛЭЭР ОЛГОЖ БУЙ ТЕХНИК, ТОНОГ ТӨХӨ…
-
2022 оны 11-р сарын 22 -нд Хурдан морины салбар комиссын гишүүн С.Очирбат: Хо…
-
2022 оны 11-р сарын 20 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ №100: УЛСЫН АЛДАРТ УЯАЧ Э.БАЯНЗ…
-
2022 оны 11-р сарын 20 -нд ХААДС-ГААС ХӨНГӨЛӨЛТТЭЙ ЗЭЭЛД ХАМРАГДСАН ИРГЭДИ…
-
2022 оны 11-р сарын 19 -нд Хөвсгөлийн бүсэд эхний 10-т хурдалсан хязаалангууд
-
2022 оны 11-р сарын 19 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.Баттулга: Би чинь хоёр мундаг …
-
2022 оны 11-р сарын 19 -нд ХӨДӨӨ АЖ АХУЙГ ДЭМЖИХ САНГИЙН ХӨНГӨЛӨЛТТЭЙ ЗЭЭЛЭЭР…
-
2022 оны 11-р сарын 19 -нд Төвийн бүсийн сонгомол дунд насанд эхний 10-т хурд…
-
2022 оны 11-р сарын 19 -нд ХУГАЦАА ХЭТЭРСЭН ЗЭЭЛТЭЙ ИРГЭН, АЖ АХУЙН НЭГЖҮҮДЭД…
-
2022 оны 11-р сарын 17 -нд УРАЛДААНЧ Б.БАТХҮҮ: УЛСЫНХАА НААДАМД АНХ УДАА УРАЛ…
-
2022 оны 11-р сарын 15 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ №99: МУ-ЫН АЛДАРТ УЯАЧ Д.ХИШИГБ…
-
2022 оны 11-р сарын 14 -нд АХ-ын 100, 101 жилийн ойд 11-30-д хурдалсан азарга…
-
2022 оны 11-р сарын 09 -нд Уяач Л.Доржбат: Манай сумын 50 жилийн ой өргөн бол…
-
2022 оны 11-р сарын 09 -нд Өвөрхангайн бүсийн сонгомол дээд насны ангилалд эх…
-
2022 оны 11-р сарын 04 -нд "ТОД МАГНАЙ" ПОДКАСТ №98- ТОД МАНЛАЙ УЯАЧ С.ТӨМӨР-…
-
2022 оны 11-р сарын 04 -нд УРАЛДААНЧ Н.БИЛЭГТСАЙХАН: ЭНЭ НААДМААР ХОЁР ТҮРҮҮ,…
192.82.78.26
үг н бадаг таагай байгаа байх гэж бодсон юм харин ийм үг байхгүй шүү дээ зарим үгыг тайлбарласан н таалагдаж байа л даа гэхдээ дууг битий энгэж өөрчлөл дөө
Reply66.181.161.103
Хоохонтой гэж адуутай гэсэн үг үү
Reply202.9.40.166
Хэзээ ийм үгтэй байсан юм бэ, арай өөрөөр дуулдаг байсандаа.
Reply43.242.243.230
Яагаад дууг өөрчлөөд байдаг юм бол оо
Reply