Хурдан морины ТЭЖЭЭЛЛЭГИЙН ЗАРИМ АСУУДАЛ

Монгол хэмээх их гүрнийг морьгүйгээр төсөөлөх ямар ч боломжгүй. Монголчууд чухамдаа монгол мориныхоо хүчээр дэлхийн талыг эзэгнэж, морин өртөө байгуулж тэр үедээ л хамгийн богино хугацаанд мэдээлэл солилцдог байв. Энэ бүхэнд эрэмгий хүчит баатрууд, эрхий мэргэн харваачид, хурдан шандаст хүлгүүд онцгой үүрэгтэй байсан нь мэдээж. Үүнээс улбаатайгаар эрийн гурван наадам үүсэн хөгжиж өнөөдрийг хүртэл төгөлдөржсөөр бидэнд өвлөгдөн иржээ. Үүний нэг нь морин уралдаан.
Шинжлэх ухааны хөгжил хүн төрөлхтөнд аугаа ихийг бүтээсэн ч эх дэлхийн унаган төрхийг асар богино хугацаанд өөрчилж байгаль орчны тэнцвэрт байдлын асуудал дэлхий нийтийг хамарсан “Толгойны өвчин” болоод байна. Энэ нь манай орны хувьд ганц хурдан морины уяа сойлгын асуудал биш бэлчээрийн мал аж ахуйг эрхлэх арга технологийг өөрчлөгдөн байгаа экологийн нөхцөлд зохицуулах шаардлагыг зүй ёсоор бий болгож байна. Өөрөөр хэлбэл экологийн асар их хурдацтай хувьсал түүнд дасан зохицох амьд бодгалийн биеийн дотоод орчинд явагдах биологийн өөрчлөлт хоёрын хооронд зөрчил үүсч байгаа юм. Үүнтэй холбоотой болон холбоогүйгээр хурдан моринд нэмэгдэл тэжээл, төрөл бүрийн тэжээлийн нэмэлтүүд хэрэглэх болов.
Нэмэгдэл тэжээл, тэжээлийн нэмэлтийн тухай ойлголт, ач холбогдол
Хүн, амьтан, ургамал бүгд байгалийн бүтээгдэхүүн. Өөрөөр хэлбэл хөрс, ус, агаар, ургамлын найрлагад байх бүхий л элементүүдийн ихэнх нь биемахбодийн бүтэц, үйл ажиллагаанд ямар нэг хэмжээгээр оролцдог. Амьд байгаль биесээ тэтгэн байж оршин тогтноно. Амьтан, ургамал хүрээлэн буй орчиноо даган алгуур хувьсан өөрчлөгдөж дасан зохицож үр удмаа үлдээж чадсан нь цаашид амьдардаг. Энэ байгалийн хууль, хувьслын онол.
Амьтан байгалиас авах хэрэгцээт бүх зүйлсээ бүрэн авч чадахгүй бол үйл ажиллагаа нь доголдоно. Өөрөөр хэлбэл бодисын солилцоо нь хямарна. Энэ тохиолдолд тухайн амьтан биологийн нөөц чадамжаа бүрэн ашиглах боломж хязгаарлагдаж эхлэх ба даамжирвал эмгэг болон хувирна. Тэгэхээр дутагдаж буй энэ хэрэгцээг нөхөхийн тулд, цаашилбал биологийн чадамжийг (уралдах гэх мэт) нэмэгдүүлэхийн тулд нэмэгдэл тэжээл ба тэжээлийн нэмэлтүүдийг малд олгоно.
Амьтны биеийг бүтээгч үндсэн материал нь уураг, нүүрс ус, өөх тос юм. Эдгээр нь биеийн бүтцийн үндсэн хэсэг болохын зэрэгцээ энергийн эх сурвалж болдог. Харин ус нь биемахбодийн дотоод орчин болох ба энэ орчинд биед явагдах бүх биохимийн урвалууд явагддаг. Энэ биохимийн урвалууд бүрэн төгс явагдахад даавар, фермент гэх мэт биологийн идэвхт бодисууд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Эдгээр бодисууд нийлэгжих, биохимийн урвалууд хэвийн явагдахад витаминууд болон үлэмж ба бичил элементүүд гэж нэрлэгдэх эрдэс бодисууд чухал үүрэгтэй.
Биед уураг, нүүрс ус, өөх тосны хэрэгцээ нилээд хэмжээгээр шаардагддаг бол витаминууд ба эрдэс бодисын хэрэгцээ бага боловч зайлшгүй юм.
Нэмэгдэл тэжээлийн зонхилох хэсгийг эдгээр нэгдлүүд эзлэнэ. Гэвч эрдэс бодис ба витаминууд, уургийг бүтээгч нэгж үл орлогдох аминхүчлүүд нэмэгдэл тэжээлд болон бэлчээрийн ургамалд тэр бүр бүрэн хэмжээгээр байдаггүй. Үүнийг нөхөх зорилгоор хүн болон амьтны хүнс, тэжээлд өчүүхэн бага хэмжээгээр тэжээлийн нэмэлтийг нэмэх буюу тусад нь олгодог. Өөрөөр хэлбэл нэмэгдэл тэжээлдээ тэжээлийн нэмэлт хольж олгох нь тэжээлийг төгс чанартай болгосноор биед шаардагдах бүхий л бодисын хэрэгцээг хангана. Манай малчид аль ч улиралд хужир, давс гэх мэт зүйлийг малдаа өгдөг шүү дээ. Үүнийг тэжээлийн нэмэлт гэж ойлгож болно. Мөн шар сүүний ханд, адууны элэг гэх мэт зүйлийг бэлтгээд хаврын улиралд өчүүхэн бага хэмжээтэй муу малдаа өгдөг байсныг бид мэднэ. Эдгээр нь эрдэс, витамин, амин хүчлийн агууламж өндөртэй маш чухал тэжээлийн нэмэлтүүд юм.
Амьтны нэн тэргүүний шаардлага бол физиологийн хэвийн үйл ажиллагаагаа хангахуйц төгс чанар бүхий хүрэлцээт шим тэжээлийн бодисыг гадаад орчноос тогтмол авч чаддаг байх асуудал юм. Өөрийн физиологийн хэрэгцээнээс гадна нэмэлт ачаалал үүсэж байгаа үед бие махбодийн үйл ажиллагаа түүнд дасан зохицох, тэр хэрэгцээг хангахуйц нэмэгдэл шимт бодис, энергийн нөөц шаардлагатай болно. Морин уралдаан бол адууны өөрийн физиологийн хэрэгцээнээс гадна асар хол замыг богино хугацаанд туулах хүч, хурдны нөөцийг шаарддаг.
Өвлийн улиралд гадаад орчны температур эрс буурах ба бэлчээрийн ургамал шимт чанараа алдахын зэрэгцээ хүрэлцээ нь эрс багасна. Мал хүссэн хэмжээгээрээ ус ууж чадахгүйд хүрнэ. Энэ нь мал физиологийн хэвийн хэрэгцээг хангахын тулд өөрт хуримтлагдсан илүүдэл нөөцөө дайчилж эхлэх шалтгаан болно. Өвөл, хаврын улиралд мал турах нь үүний илэрхийлэл ба физиологийн хэвийн хэрэгцээгээ хангахуйц шимт бодисыг гаднаас авч чадахгүй, нөөц нь хомсдсоноор эмгэгт нэрвэгдэж эхэлж байгаагийн илэрхийлэл. Энэ хэрэгцээг нөхөхийн тулд нэмэгдэл тэжээл, тэжээлийн нэмэлтийг олгох нь зайлшгүй шаардлага юм. Нөгөө талаас улирлаас хамааралгүйгээр хурдан морь тарга хүчээ хэвийн хадгалж байж амжилт гаргана. Өөрөөр хэлбэл, улирлаас үл хамааралтай бодисын солилцоо нэг түвшинд хэвийн явагдах шаардлагатай.
Зуны улиралд уяж байгаа моринд нэмэгдэл тэжээл олгох нь буруу зүйл биш. Богино хугацаанд хол замыг туулахын тулд хурдан моринд асар их хүч, энергийн нөөц шаардлагатай. Түүнийг зөвхөн бэлчээрийн ургамлаар хангахад бэрхшээлтэй. Үргэлжлэл бий...

ХААИС-ийн профессор багш, "Чандмань-Идэр"ХХК-ийн захирал С.Ганбат
Цахим хаяг: ganbat_vet@muls.edu.mn
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
-
5-р сарын 02 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Нямаа: Морь уясан эр хүний х…
-
5-р сарын 02 -нд Д.Цэнд-Аюуш Зандан хүрэн морио ийнхүү уяж улсад тү…
-
5-р сарын 02 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-76: ТОД МАНЛАЙ УЯАЧ Б.ОТГОННАСА…
-
4-р сарын 25 -нд МУ-ын Манлай уяач Ж.Нямдорж: Адуу гэдэг амьтан Мон…
-
4-р сарын 25 -нд Р.Баатархүүгийн ДЭЛГЭР ХЭЭР
-
4-р сарын 25 -нд Сумын Алдарт уяач Н.БАТ-ЭРДЭНЭ: Төв Халхын уяа ман…
-
4-р сарын 25 -нд Тод манлай уяач Б.Энхболд: Монгол хүүхдийг монгол …
-
4-р сарын 21 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-75: АЙМГИЙН АЛДАРТ УЯАЧ Ш.БАТДО…
-
2022 оны 4-р сарын 10 -нд Шилмэл гүүний дуудлага худалдаа боллоо
-
2022 оны 4-р сарын 04 -нд Л.Дуламрагчаагийн ХОНГОР
-
2022 оны 4-р сарын 04 -нд Тод манлай уяач Ө.Пүрэвбаатар: Морь цоллох нь хүүх…
-
2022 оны 4-р сарын 04 -нд Сумын Алдарт уяач Б.АЗБАЯР: Зээрийн ооно шиг цахил…
-
2022 оны 3-р сарын 29 -нд Хүүхдийн адуу
-
2022 оны 3-р сарын 29 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-74: Б.Наранбадрах
-
2022 оны 3-р сарын 29 -нд Тод манлай уяач Ц.Дуламсүрэн: Морь түрүүлж, айрагд…
-
2022 оны 3-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Наранхүү: Хурдан буурал морио …
-
2022 оны 3-р сарын 25 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-73: МАНЛАЙ УЯАЧ Х.ТҮМЭНБАЯР
-
2022 оны 3-р сарын 19 -нд Галшарын алдарт уяачид
-
2022 оны 3-р сарын 19 -нд Ё.Болдбаатар: Миний морь уралдаагүй байсан ч морь…
-
2022 оны 3-р сарын 19 -нд Сумын Алдарт уяач А.Чинбат: Зургаан өөр угшлын аза…
-
2022 оны 3-р сарын 19 -нд Тод манлай уяач Бичээрэйн Далай: Уяач хүн наадмаас…
-
2022 оны 3-р сарын 19 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-72: АЙМГИЙН АЛДАРТ УЯАЧ М.ГОМБО…
-
2022 оны 3-р сарын 09 -нд Уяач Д.Алдараа: Сар хайрханы даншигт аав хүрэн хяз…
-
2022 оны 3-р сарын 09 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-71: МАНЛАЙ УЯАЧ Д.ЭРДЭНЭЧУЛУУН
-
2022 оны 3-р сарын 09 -нд Тод манлай уяач Дайдийхүүгийн Баяраа: Адуу хүн хоё…
-
2022 оны 2-р сарын 26 -нд Аймгийн Алдарт уяач Т.Ходрой: Ажнай хүлгийн алтан …
-
2022 оны 2-р сарын 26 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-70: АЙМГИЙН АЛДАРТ УЯАЧ Г.БОРЧУ…
-
2022 оны 2-р сарын 26 -нд Тод манлай уяач Л.Батмөнх: Хэн жилийн бэлтгэлээ зө…
-
2022 оны 2-р сарын 15 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-69: ГЭРЭЛ ЗУРАГЧИН Ч.ГАНБОЛД
-
2022 оны 2-р сарын 14 -нд Сумын Алдарт уяач Ж.Нэргүйбаатар: Уяа эвлүүлсэн эн…
-
2022 оны 2-р сарын 13 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-68: АХМАД УЯАЧ Д.ДУГАРСҮРЭН
-
2022 оны 2-р сарын 13 -нд Тод манлай уяач Т.Батзориг: Адуугаа хайрлаж, зорил…
-
2022 оны 2-р сарын 11 -нд Төрийн хишиг хүртсэн шинэхэн цолтнууд
-
2022 оны 1-р сарын 23 -нд Сумын Алдарт уяач Ш.Баасанбат:Төрийн наадамд торго…
-
2022 оны 1-р сарын 23 -нд Тод манлай уяач Гордоогийн Доржпүрэв: Тэжээж эхлэх…
-
2022 оны 1-р сарын 23 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-67: МУ-ЫН МАНЛАЙ УЯАЧ С.ЭРДЭНЭБ…
-
2022 оны 1-р сарын 17 -нд Сумын Алдарт уяач Р.Оюунаа: Хэлж байгаад түрүүлгэд…
-
2022 оны 1-р сарын 17 -нд ТОД МАНЛАЙ УЯАЧ ТӨМӨРБААТАРЫН ГАЛБАДРАХ: Монгол хү…
-
2022 оны 1-р сарын 17 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-66: АЛТАН УНАГАНЫ ЭЗЭН Б.БАЯСГА…
-
2022 оны 1-р сарын 10 -нд Дархан түмэн эх зээрд халзан
-
2022 оны 1-р сарын 10 -нд Тод манлай уяач Бат-Өлзийн Отгоннасан: Их насны м…
-
2022 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач С.Дамдинбазар: Хориод жил бөх …
-
2022 оны 1-р сарын 10 -нд Хөлний эмгэгийг хэрхэн оношилж, эмчлэх вэ?
-
2022 оны 1-р сарын 10 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-65: АЙМГИЙН АЛДАРТ УЯАЧ Д.БАЯСГ…
-
2022 оны 1-р сарын 03 -нд Сумын Алдарт уяач, эмнэг сургалтын спортын мастер …
-
2022 оны 1-р сарын 03 -нд Тод манлай уяач Сундуйн Лувсанбалдан: Адуу, хүн хо…
-
2022 оны 1-р сарын 03 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-64: НИЙСЛЭЛИЙН АЛДАРТ УЯАЧ Р.ГА…
-
2022 оны 1-р сарын 02 -нд Сумын Алдарт уяач Б.Отгондорж: Морь эзнийхээ дурыг…
-
2021 оны 12-р сарын 30 -нд Тод манлай уяач Туваанжавын Гантөмөр: Хүн бүр мор…
-
2021 оны 12-р сарын 30 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-63: МАНЛАЙ УЯАЧ Г.БАТЧУЛУУН
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна