Аймгийн Алдарт уяач Д.Рэнчинлхагва: Нэгэн үе бор үрээгээрээ шуугиулж явлаа


Хөвсгөл аймгийн Эрдэнэбулган сумын Бөөрөлж нэгдүгээр багийн харьяат Данзансамбуугийн Рэнчинлхагва нь 1965 оны зун Булган талын өндөр төгөл хэмээх газар төржээ. Уяач аавын удмыг залгасан тэрээр 1989 оноос хурдан хүлгийн уяа сойлго тааруулах болж сумын тэргүүний уяачаар тодрон, ММСУХ-ны 20 жилийн ойн медалиар энгэрээ мялаажээ.
-Өвөг дээдсийнхээ үйл хэргийг үргэлжлүүлэн морь уях хэрэгт шамдаж буй уяачид олон. Таны хувьд ямар түүхтэй вэ?
-Тэр л хүмүүсийн тань нэг нь би сууж байна. Миний аав Данзансамбуу гэж нутаг орондоо нэртэй, тухайн цаг үедээ сайн уяач хэмээн тоогдож явсан хүн. Энэ нутгийнхан ярьдаг юм. Намайг төрөхөөс өмнө морь уядаг байсан юм гэнэ лээ. Аавыг залгаж миний ах Рэнчиндорж морь уясан. Бас л энэ нутгийн сайн уяачдын нэг. За тэгээд миний бие морь уяж байна. Энэ мэтчилэн манайхад морь уядаг улс цөөнгүй бий.
-Данзансамбуу гуайн нэрийг гарган хурдалж байсан хүлгүүдээс танилцуулаач. Нутгийнхан ярьдаг байлгүй дээ.
-Аавын уяж байсан морьдын талаар сайн мэдэхгүй юм. Миний мэдэхийн том ахын уядаг морьдыг хавар тэжээж өгдөг байсан. Хүмүүс тэжээл гэж мэддэггүй байхад хавар дөрвөн сараас эхлээд уях морьдыг нь тэжээдэг байлаа. Тэгээд намайг хичээл тараад ирэхээр “усалчихаад ир. Гэхдээ шулуун явна шүү” гэж сануулдаг байсан юм. Ийш тийшээ унаад явчихна гэж боддог байсан уу. Эсвэл давхичихна гэж эмээдэг байсан уу. Ямартаа ч тэгж сануулдаг байсан юм.
-Морьдоо юугаар тэжээдэг байсан бэ? Санаж байна уу?
-Овъёосоор. Манай энд сангийн аж ахуй байсан шүү дээ. Тэрний бэлэн овъёосоор тэжээчихдэг байсан. Тэгж тэжээсэн Ээнээгийн улаан гэдэг морь энэ хавьдаа гүйцэгддэггүй хурдан морь байж билээ. Морьд тээр доор явж байхад Ээнээгийн улаан аль хэдийнэ ирчихсэн байдаг.
-Нэмэлт тэжээлтэй юм хойно бусдаас хамаагүй бяртай байгаа л даа.
-Харин тийм. Хүүхэд байсан болохоор тэрийг мэдэхгүй. Морь услаад ир гэхээр нь дургүйдүү л явна шүү дээ. Дургүйгээс гадна айдаг байсан л даа.

-Юунаас тэр вэ?
-Тэжээл идээд сурчихсан адуу чинь буцахдаа хашаа руугаа аваад шуугичихна биз дээ. Тэрнээс нь айж байхгүй юу. Заримдаа услах гэж байгаад хүзүүн дээгүүр нь даваад уначихна. Муухан эр байж дээ.
-Улаан морь сумандаа хэд түрүүлж, хэд айрагдсан юм бэ?
-Ойрын хэдэн сумдын наадамд олон түрүүлсэн. Тоолж байгаагүй юм байна. Аймаг руу хүртэл явсан. Нэлээд ахимаг болсон хойноо сумын наадамд айрагдахад нь хүмүүс “Ясны хурдан адуу юм аа” гэж байсныг санаж байна. Өндөр сайхан бие хаатай морь байсан.
-Хаанахын адуу вэ?
-Манай нутагт Замбага заан гэж сайхан барилддаг хүн байлаа.Тэр хүний аав Дэмбэрэл гуайн адуу. Дэмбэрэл гуай миний ах Рэнчиндорж хоёул олон жил хамт морь уясан улс.
Тэр үед хүмүүс өөрийн унаган адуугаар голдуу нааддаг байсан бол миний ах сайн адууг худалдаж аваад давхиулдаг байсан юм билээ.
-Ингэхэд таны хувьд хэдийнээс эхлэн морь уясан бэ?
-1989 оноос хойш. Бас их түүхтэй. Айл гэр болоод удаагүй Бөөрөлжүүтэд нутаглаж байлаа. Тэгсэн нэг өдөр сайхан борлог морь гүйгээд ирдэг юм. Залуу хүн саваагүй шүү дээ. Тэр дор нь бариад авалгүй яахав. Тэгээд хүмүүсээс асуусан “Намхайн борлог гэдэг чинь наадах чинь шүү дээ. Чандмань руу зарагдсан юм. Нутаг руугаа гүйгээд ирж” гэнэ. Яадаг морь вэ гэсэн “Доороо гүүн сайвар, дээрээ жигтэйхэн хурдан морь байгаа юм” гэж байна. Авмаар санагдаад болдоггүй. Маргааш нь бил үү нөгөөдөр нь эзэн нь сураад ирэхээр нь наймаа хийе гээд, тэгээд л авчихсан. Тэр үед улаан морь маань нэлээд ахичихсан байсан ч сумынхаа наадамд хүүхэдгүй өнгөлөөд Цагаан-Үүрийн 50 жилийн ойд есөөр давхисан.
-Сумын наадамд туршлагагүй хүүхдээр унуулчихсан юм уу?
-Анх удаа морь уяж байгаа залуухан уяач алдаа гаргахгүй юу. Эргэж харж яваад тогтоол усан дээгүүр харайхад нь уначихсан юм билээ. Морь нь туршлагатай тулдаа чиглүүлэгч машиныг дагаж явсаар байгаад ороод ирэхгүй юу. Би тэр үед их хөглөсөөн. Морио түрүүлж ирэхийг харчихаад, хүүхэдтэй эсэхийг нь нягтлалгүй 2-3 метр орчмын өндрөөс үсрээд буучихсан. Үсрээд уяатай мориныхоо нуруун дээр буучихсан чинь өнөөх маань цочоод тонгорчихолгүй яахав. Мориндоо өшиглүүлж холоо шидэгдээд босоод ирсэн тархи толгой мөр зулгарч, хувцас хунар бөөн шороо тоос болчихсон. Гөвмөр аядаад л морио тайлж аваад мордоод давхичихлаа. Бариан дээр яваад очсон миний морь байдаггүй. Хүүхэдгүй морь яаж тогтохов дээ. Талийж өгсөн байсан. Анх ийм л хөгтэй наадаж байлаа даа.
-Дурсамжтай сайхан л наадам байна. Улаан морь таныг олон баярлуулсан уу?
-Түрүүлж, айрагдаагүй ээ. Ахимаг морь аваад, удалгүй зарчихсан юм. Харин аавын минь авч өгсөн бор үрээ надад олон айраг авч өгсөн. Эрдэнэбулган, Чандмань-Өндөр, Цагаан-Үүр хавиар нэгэн үе “Рэнчинлхагвын бор” гэж зартай хурдан байсан адуу. Гэхдээ их сонин миний бор үрээ хурдан хэрнээ түрүүлж үзээгүй. Хоёр юм уу гуравт л ирнэ. Дөрөв тав дээр ч ирэхгүй. Аавын жишгээр тэжээсэн бол илүү амжилт үзүүлэх байсан байх. Харин би тэгдэггүй байсан юм.
-Хаанахын адуу юм бэ?
-Энэ нутгийн унаган адуу. Сангийн аж ахуйгаас норманд ирсэн гэдэг юм. Шүдлэн үрээ норманд ирээд гэдэг байх шүү. Намайг цэргээс халагдаж ирэхэд аав минь сайхан монгол эмээлтэй өгсөн юм. Соёолонгоосоо эхлээд 16-17 хүртлээ уралдсан. Амжилтыг нь тооцож, тоолж байгаагүй юм байна.
-Танайхан бүгээн зүсмийн адуугаар сайхан нааддаг улс юм.
-Тэгж хэлж болно. Гэхдээ бүгээн зүсмийн адуу уях ярвигтай. Хамгийн наад зах нь шавар шавхайнаас эхлээд байнгын тордолгоо шаардаж байдаг. Манай энүүгээр бор хур элбэгтэй. Түүнийгээ дагаад шавар шалбааг ихтэй шүү дээ.
-Хараа булаасан ганган байгальтай сайхан нутаг юм.
-Байгалийн хувьд өөлөх юмгүй. Нэг ирсэн хүн заавал дахиж ирдэг сэтгэл хоргодом нутаг.
-Аймгийн Алдарт уяач гэдэг орон нутгийн ханасан цол. Баяр бахдалтай наадмуудынхаа дурсамжаас манай уншигчидтай хуваалцаач.
-2009 онд их сайхан наадсан. Өвөл нь тэжээж, бяр суулгаад зун нь хоёр үрээгээ хөтлөн Хатгал, Цагаан-Үүр, Алаг-Эрдэнэ сумдаар явж гурван түрүү, гурван айраг хүртсэн. Алаг-Эрдэнийн баярт очиж нэг түрүү, нэг айраг аваад. Хатгал орж хоёр шөвөг аваад, Цагаан-Үүрт ирж хоёр үрээгээ түрүүлгээд буцаж байлаа. Хэрвээ тэр жил өөр наадам байсан бол явахаар л байсан. Өвөл тэжээсэн адуу уралдах болгондоо улам л өнгө ороод байдаг юм билээ.
-Тэжээлтэй ч гэсэн хязаалан, шүдлэнгүүдэд бол хангалттай уралджээ. Тэрнээс олон уралдсан бол дэмий байсан байх хэмээн санаж байна.
-Хэт олон уралдах ч сайнгүй л дээ. Уралдсан болгондоо түрүүлж, айрагдаад улам бүр өнгө ороод байхаар явмаар санагддаг юм билээ.
-Баруун аймгийн аль ч суманд очсон зүүн талын адуу л уралдаж байна. Танай сумын тухайд, таны хувьд...
-Зүүн талаас адуу мал аваагүй ээ. Харин тэндээс адуу авч цус сэлбэсэн нутгийн ах дүүсээс ганц нэг үрээ даага авчихдаг юм. Өөрөөр хэлбэл энэ нутагт дасан зохицсон адууг уяхыг эрмэлздэг гэх үү дээ. Яагаад гэхээр урдаас ирсэн адуу хурдан ч манай нутаг чинь бас л тэвчээр шалгадаг газар шүү дээ.
-Тэр ч үнэн байх шүү. Ингэхэд уяаны эрдмийг тань өвлөх залуус бэлтгэгдэж байна уу?
-Миний том хүү морь уядаг. Хараахан цол хэргэмд хүрээгүй ч моринд их дуртай. Сүүлийн үед хүү маань л морь уяж байна. Миний хувьд “За миний хүү өөрөө мэдээд ажлыг нь хий” гэдэг юм. Залуу улс өөрөө гардан уяж байж л буруу зөвийг нь ялгана шүү дээ. Миний нүдээр заримдаа зөвдөөд, заримдаа буруудчихаад л байдаг юм.
-Морьтны өв соёлыг түгээн дэлгэрүүлж буй та бүхний үйл бүтэх болтугай. Бидний урилгыг хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа.
-За та бүхэнд ч гэсэн ажлын өндөр амжитлт хүсье. Манай нутагт хүрэлцэн ирсэнд баярлалаа.
П.Ундраа
4 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
-
1 цагийн өмнө Сумын Алдарт уяач Ж.Пүрэвчулуун: Буяндэлгэр Алдарт…
-
3 цагийн өмнө Баянхонгорын бүсэд эхний 10-т хурдалсан их насны м…
-
Өчигдөр, 12:50 минут 86 жилийн түүхт одонгоор шагнагдав
-
Өчигдөр, 10:34 минут "ТОД МАГНАЙ" ПОДКАСТ №86
-
Даваа, 11:06 минут “Их хурд-9” уралдааны сонгомол ангилалд эхний 10-т…
-
Ням, 20:31 минут Молор эрдэнэ одонгоор шагнагджээ
-
Ням, 14:43 минут Баруун бүсэд эхний 10-т хурдалсан шүдлэнгүүд
-
Ням, 09:26 минут Аймгийн Алдарт уяач С.Ганболд: Морины гараа саарва…
-
Бямба, 20:38 минут ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ №85: МУ-ЫН АЛДАРТ УЯАЧ Э.УУГАНБ…
-
Бямба, 19:23 минут Баянхонгорын бүсэд эхний 10-т хурдалсан азарганууд
-
Баасан, 10:06 минут Баруун бүсэд эхний 10-т хурдалсан соёолонгууд
-
7-р сарын 31 -нд Хөвсгөлийн сонгомол бага насны ангилалд Г.Батсугар…
-
7-р сарын 31 -нд Төвийн бүсийн эрлийз дээд насны ангилалд Д.Ганзори…
-
7-р сарын 31 -нд Төвийн бүсэд Д.Жамъянгийн хүрэн халзан соёолон түр…
-
7-р сарын 31 -нд Хөвсгөлд А.Билигүдэйн хар даага түрүүллээ
-
7-р сарын 31 -нд Хөвсгөлд О.Баатарын хээр соёолон түрүүллээ
-
7-р сарын 31 -нд Хөвсгөлийн сонгомол дээд ангилалд Ц.Чимэдбавуугийн…
-
7-р сарын 30 -нд Ховдод Г.Сүхбаатарын бор хязаалан түрүүллээ
-
7-р сарын 30 -нд Хөвсгөлд Б.Отгонсэлэнгийн хээр морь түрүүллээ
-
7-р сарын 30 -нд Ховдод Б.Баатарбилэгийн халтар морь түрүүлжээ
-
7-р сарын 30 -нд Баянхонгорт И.Золбоогийн хүрэн халзан шүдлэн түрүү…
-
7-р сарын 30 -нд Баянхонгорт Г.Болдбаатарын хар морь түрүүллээ
-
7-р сарын 30 -нд Зүүн бүсэд Ш.Дашдоржийн хонгор морь түрүүллээ
-
7-р сарын 30 -нд Төвийн бүсэд Ө.Ганбатын Гоё хээр азарга түрүүллээ
-
7-р сарын 30 -нд Хөвсгөлд С.Гал-Эрдэнийн Нандин хонгор азарга түрүү…
-
7-р сарын 30 -нд Дундговьд С.Мөнхбатын хул соёолон түрүүлжээ
-
7-р сарын 29 -нд Ховдод Б.Төмөрбаатарын хамар цагаан хүрэн даага тү…
-
7-р сарын 29 -нд Зүүн бүсэд Ж.Батсуурийн хонгор соёолон түрүүллээ
-
7-р сарын 29 -нд Төвийн бүсэд Д.Очирсүрэнгийн бор халзан хязаалан т…
-
7-р сарын 29 -нд Ховдын сонгомол дээд насанд Т.Ганчөдөрийн цоохор т…
-
7-р сарын 29 -нд Хөвсгөлийн сонгомол дунд насанд Ц.Амарсанаагийн хү…
-
7-р сарын 29 -нд Төвийн бүсэд Манлай уяач Д.Лхагвасүрэнгийн хээр мо…
-
7-р сарын 29 -нд Баянхонгорт Г.Амарсанаагийн зээрд соёолон түрүүллэ…
-
7-р сарын 29 -нд Хөвсгөлд Х.Улам-Өрнөхийн халтар шүдлэн түрүүллээ
-
7-р сарын 29 -нд Дундговьд Г.Батболдын Сүлд хул азарга түрүүллээ
-
7-р сарын 29 -нд Ховдод Ж.Ууганбаярын зээрд халзан азарга түрүүллээ
-
7-р сарын 29 -нд Говийн бүсийн сонгомол ангилалд түрүүлж, айрагдсан…
-
7-р сарын 29 -нд Сүхбаатарт Ж.Мөнхсүрэнгийн Зэв хонгор азарга түрүү…
-
7-р сарын 29 -нд Баянхонгорт Ч.Махбалын хар азарга түрүүллээ
-
7-р сарын 29 -нд Хөвсгөлд А.Өлзийбаатарын бор халзан хязаалан түрүү…
-
7-р сарын 29 -нд Зүүн бүсийн сонгомол бага насанд Д.Аваадоржийн хон…
-
7-р сарын 29 -нд Зүүн бүсийн сонгомол дунд насанд С.Дэмчигийн хүрэн…
-
7-р сарын 27 -нд Д.Цэрэнжигмэдийн унаган адуу улс, бүсийн уралдаана…
-
7-р сарын 27 -нд Мөнгөн гүүний эзэдтэй танилцана уу?
-
7-р сарын 27 -нд Алтан азарганы эзэд тодорлоо
-
7-р сарын 27 -нд "Их хурд-9” уралдаанд эхний 10-т хурдалсан их насн…
-
7-р сарын 26 -нд “Их хурд-9” уралдаанд эхний 10-т хурдалсан азарган…
-
7-р сарын 26 -нд Өвөрхангайд М.Алтан-Очирын хүрэн соёолон түрүүллэ…
-
7-р сарын 26 -нд Өвөрхангайд Ж.Түмэн-Өлзийн хүрэн морь түрүүлжээ
-
7-р сарын 26 -нд Өвөрхангайд Д.Давааноровын бор хязаалан түрүүлжээ
-
Бямба, 19:23 минут Баянхонгорын бүсэд эхний 10-т хурдалсан азарганууд
-
Баасан, 10:06 минут Баруун бүсэд эхний 10-т хурдалсан соёолонгууд
-
Ням, 09:26 минут Аймгийн Алдарт уяач С.Ганболд: Морины гараа саарва…
-
3 цагийн өмнө Баянхонгорын бүсэд эхний 10-т хурдалсан их насны м…
-
Ням, 14:43 минут Баруун бүсэд эхний 10-т хурдалсан шүдлэнгүүд
-
Даваа, 11:06 минут “Их хурд-9” уралдааны сонгомол ангилалд эхний 10-т…
-
Өчигдөр, 12:50 минут 86 жилийн түүхт одонгоор шагнагдав
-
Ням, 20:31 минут Молор эрдэнэ одонгоор шагнагджээ
-
Бямба, 20:38 минут ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ №85: МУ-ЫН АЛДАРТ УЯАЧ Э.УУГАНБ…
-
Өчигдөр, 10:34 минут "ТОД МАГНАЙ" ПОДКАСТ №86
-
1 цагийн өмнө Сумын Алдарт уяач Ж.Пүрэвчулуун: Буяндэлгэр Алдарт…
197.210.76.43
Энэ нь олон нийтийн эрүүл мэндийн талаар урьдчилан мэдээлэх явдал юм Эмнэлэг нь ноцтой бөгөөд бөөрний хандивлагчдын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг яаралтай эрэлхийлж байгаа бөгөөд энэ нь 100 тэрбум долларыг 780,000 ам.доллараар бөөрөөр нь зарж байна. Хэрэв хэн нэг нь бөөрний хандив өгөх хүсэлтэй байгаа бол DR.PRADHAN.UROLOGIST .LT.COL@GMAIL.COM хаягаар хандана уу. Та манай хамтран ажиллах вэбсайтыг www.drpradhanurologi st.com сайтаас үзэж болно.
Reply66.181.161.63
Ааваараа бахархаж байна таниараа үүрд бахархаж явах болноо охин чинь
Reply66.181.161.29
Хар багаас минь морь унахыг зааж болох болохгүй зүйлийг хэлж зааж бсанд тань баярлаж явдаг шүү. Ахийгаа үүрд дурсаж бахархаж явах болноо.
Reply202.126.89.228
vvrd baharhaj ywah bolnoo aawaaraa
Reply