Гурван төрийн нүүр үзсэн нэрт зүтгэлтэн, Улсын мэргэн Бунибазарын Дорж

А.Тэлмэн
2014 оны 5-р сарын 07 -нд

1934 онд буюу АХ-ын 13 жилийн ойн Улсын их баяр наадмын сурын харваанд Өмнөговь аймгийн Баян-Овоо сумын уугуул Б.Дорж 20 сумаас 19 онож түрүүлэн Улсын мэргэн цол хүртэж байжээ. Тэрбээр хуучин Түшээт хан аймгийн /Говь түшээ гүн/ Түшээт ван Чагдаржавын хошуу, одоогийнхоор Баян-Овоо сумын нутаг Жаргалант хэмээх газар XV жарны шар бар жилийн, бар сарын, бар өдрийн, бар цагийн, бар мөчид буюу 1878 онд Боржигон овогтой хохь тайж Бунибазарын тавдугаар хүү болон мэндэлсэн байна. Эцэг эх нь хүүгээ багад нь "Өөлд" гэж энхрийлэн нэрийддэг байснаас хожмоо "Өөлд мээрэн" гэж алдаршсан гэдэг.
Дорж хүү бага ахуйгаасаа л монгол бичиг, тоо бодлогод бие даан суралцсанаас гадна ах лам Чойнхорбалаараа төвд ном, монгол-төвд анагаах ухааныг, мөн нутгийн Долдойн Ялгуун баатар Бэх-Очир туслагч, Хүрээгийн Мантай галдаагаар манж хэлийг заалган нэвтэрхий боловсорсон байв. Тиймээс тэрбээр хошуу тамгын бичээч, мээрэн, Түшээт хан аймгийн чуулганы дарга, түшмэл, Монгол Улсын Гадаад явдлын яаманд дэд сайдаас тэргүүн сайд болсон Хичээнгүй билэгт Б.Цэрэндоржийн орлогч, дэс түшмэлийн албадуудад 1913-1919 он хүртэл ажиллаж байжээ. Мөн улсын доод хурлын хурлын гишүүн байв. Басхүү Монголын хувьсгалчдын нууц бүлгийн гишүүн байсан тул цаг төрийн байдлыг дүгнэн цэгнэж Д.Сүхбаатар нарын цэрэгт бут цохигдон урагшилж яваа гамин цэргээс орон нутгийн ардиргэд, мал хөрөнгийг хамгаалах бэлтгэлийг хошуу тамгын газраас шийдвэр ирэхээс өмнө хийсэн байсан гэдэг. Түүний зохион байгуулсан цэрэг Дэлгэр хангай уулаас урагш Онгийн гол, Дундговь аймгийн Эрдэнэдалай, Дэлгэрцогт, Хулд, Луусыннутаг болон тус аймгийн Цогтцэцийн Долоо сүмээс зүүн тийших нутаг, Шанхай, Шар хацраас урагш, Онгийн голын адгаас Гурван сайхан, Хачиг хөрхийн уулаас эхлэн Өвөрмонголын нутгийн зах хүртэл газар нутгийг хяналтдаа авч цэргээ хэсэг анги болгон, удаа дараа ард түмнийг түйвээн сүм хийдийг тонон дээрэмдэж яваа гамингуудтай тулалдан мал, эд зүйлийг нь эздэд нь буцаан олгох буюу тамгын газраа дансаар хүлээлгэн өгч байжээ. Түүгээр үл барам цагаантны нэгэн бүлэг нөхөд орон нутагт орж ирж дээрэм тонуул хийж байсныг устгасан гэх мэдээ баримт ч байдаг билээ.
Ардын хувьсгал ялснаар түүний амьдралд гурав дахь шинэ үе эхэлсэн гэж үздэг. Учир нь түүний урьд хийж байсан ажил, хичээл зүтгэлийг нь харгалзан 1921 оны намар Ардын засгийн газраас нийслэл Хүрээнээ татан ирүүлж, Гадаад яаманд түшмэлээр, 1923 оноос Сангийн яамны зөвлөх сайд, Хоршооны ерөнхий хорооны дарга, Хятад улсад суух төлөөлөгчөөр тус тус тохоон ажиллуулж байжээ. Улмаар 1932-1940 оны хооронд Шинжлэх ухааны хүрээлэнд шилжин ажиллаж байлаа. Энэ үеэс Б.Цэрэндорж, Г.Бумцэнд нарыг даган сурын харваа сонирхох болсон гэдэг яриа байдаг агаад  аливаад оролдлоготой, хичээнгүй чанар нь давамгайлж богино хугацаанд сайтар сурч, улмаар ардын төрийнхөө наадамд ийнхүү 56 насандаацэц магнай болсон нь бий. Мөнхүү боловсрол хийгээд хэд хэдэн хэл үзсэний хувьд ажлынхаа зав зайгаар "Малчнаа сануулах сэдэв" хэмээх хоёр дэвтэр, "Туулай, гөлөг, чоно гурвын үлгэр", "Заяатын шунал, зүтгэлтнүүдийн бодол" зэрэг ном зохиол бичсэн байдаг агаад амьдралынхаа эцэст "Монгол хэлний тайлбар толь" зохиох ажлыг сэдэн эхэлж ахуйдаа 1943 онд насан өөд болжээ.
Б.Дорж нь ийнхүү гурван төрийн нүүр үзсэн улс төр, нийгэм, соёл-шинжлэх ухааны нэрт зүтгэлтэн, төрөл бүрийн авьяас билэгтэй нэгэн байсан ажгуу.
Анианханы Хүрэн-Алагийн Отгонбаяр

3 Сэтгэгдэл

ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.

  • 202.179.27.94

    ААДЫГ МААНЬ АМЖИЛТ,АЛДРЫН ОРГИЛД ХҮРГЭСЭН ХҮН БОЛОХООР МОНГОЛЫН УХААЛАГ ТЭР ҮЕЙН АХМАДУУДАА ТАЛАРХАЖ ИРСЭНЭЭ НУУХГҮЙ ,

    Reply
  • 103.14.37.7

    Энэ хүн бол Монгол ахуй, монгол сэтгэлгээний сод төлөөлөгч, цуутай эрдэмтэн гэж би боддог юм. Улам сайн мэдэх юмсан гэж хүсэгч нэгэн бүлгээ, би.

    Reply
  • 103.57.94.69

    Б.Дорж бол мэдэх хүндээ бол мал судлалыг бий боглгосон хүн. Ардын мал эмнэлгийн үндэслэгч.

    Reply