Аймгийн Алдарт уяач С.Дамдинбазар: Хориод жил бөх заслаа, гучаад жил морь уялаа
Шинэ долоо хоногийн ажил үйлсэд нь амжилт хүсье. Өнөөдөр та бүхэндээ зулай цагаан Алтай нутгийн хийморилог уяачийн ярилцлагыг хүргэхээр бэлтгэлээ. Хүлээн авч уншина уу.
-Бүрэнгийнхэн эртнээсээ хурдтай гэх юм. Юутай холбоотой гэж та боддог вэ?
-Жаргалан сумандаа эхний аравт манай багийн адуу л орно. Дээхнэ үедээ энэ Эрээн нууранд чинь хотон буудаг байсан юм. Даанч наяад оноос гол нь ширгэж, ус нь багасаад буухаа больчихлоо. Хөгшчүүл ярьдаг юм аа. “Манайханд урамддаг бух гээч нь байлаа. Үхэр өсдөг гэж бэлгэшээдэг. Морь хурдлуулдаг хотон нь байлаа. Захиргаадалтын тэр үед оросууд манай нутгийн савдагуудыг аваад явсан” гэж. Түүнээс болоод нэг хэсэг морь давхихаа байж, мал өсөхөө ч больсон. Тэгээд Доржсум гэж Баатарвангийн ганц үлдсэн лам нутгийнхаа савдагийг авчирсанаас хойш морь мал ч гайгүй боллоо. Тэр дундаа сүүлийн гурван жилээс манайхны морьд сайн давхиж байна. Урьд нь Эрээн нууранд хотон ирж буудаг байхад Палам, Пүрэвжав нарын морьд сайн давхиж байсан. Дараа нь Бэгзийн хүрэн халзан, Дамдинсүрэнгийн бор халзан морьдыг гүйцэх адуу байгаагүй. Тухайн үед би жоохон хүү бор халзанг нь унаж хурдлуулж явлаа. Завханд хоёр ч түрүүлсэн. Өнөө хүрэн халзан нь Завханд нэг түрүүлж, нэг айрагдсан түүхтэй.
-Их морьд, азарганы аль нь олон байх уу?
-Тэр үед азарга уядаггүй байсан юм. Түрүүлсэн моринд баярын бичиг, цай өгдөг үе. Нэг хэсэг хурдан морь гэхээс илүү жороо уралддаг байлаа шүү дээ. Цээсүрэнгийн Жаатгай цагаан, Хашаа Шархүүгийн хүрэн морьд гээд тусгай л даа. Хэдэн өдөрлөг болно, түрүүлж л байна. Ер нь жороогоор мөн л манай Бүрэн баг илүүрхэнэ. Завханы жинхэнэ жороонуудтай уралддаг морьдыг манай багийнхан авчирч уралддаг байсан юм чинь, аргагүй биз.
-Таны өвөг дээдэс морь мал уяж байв уу?
-Миний аав Дамбын Сономын халиун, Бэгзийн Дамдинсүрэн гэдгийн бор халзан морьд аймагт давхиж байсан хурдууд. Бас Хүлмэнгийн хүү Паламын хурдан морьд байна. Эд бүгд миний авга талын ах дүүс байгаа юм. Өөр Пүрэвжав гэж хүний хүрэн, гишүүтэй хээр, тал халзан, харлаг халзан, шодон буурал морьд хошуундаа хурдаараа яригдана. Тэр үед сум нэгдэл гэж байхгүй, хошуу гэж байсан.
-Та эцэг хээс хэдүүлээ вэ?
-Би дөрвүүлээ. Нэг эрэгтэй дүү, хоёр эгчтэй. Ээж минь биднийг багад бурхан болсон юм. Хөөрхий аав маань эмнэлэгт ажиллана. Түүний ах Гамж баригдаад явснаас хойш эсэргүүний дүү гэж мөн ч их дарамтлуулсан. Ямар сайндаа аав баригдахгүйн тулд хүн эмнэлэгт орж байхав. Надад ч тийм хэцүү үе байлаа.
-Яагаад?
-Амьдралын эрхээр 17-тойгоосоо улсад ажилласан. Үйлдвэр бригад гэж байхад суманд ажиллаж байгаад гарч, дараа нь Лоохууз даргын үед Гуулингийн бригадыг анх байгуулагдахад очиж ажилласан. Тухайн цагт үйлдвэрчний гишүүд гээд бид л хамгийн түрүүнд ажилд хөөгдөнө. Бараг дөрөв, таван жил хатууд нухлагдаж яваад цэрэгт явсан.
-Хаана цэргийн алба хаалаа?
-Улаанбаатарт Барилгын 8 гэж ангид 1964 онд очиж байсан юм. Тэндээ барилгын падаан цех гээч юманд орсон ч жил тойроод эрүүл мэндийн шалтгаанаас халагдсан. Цэргээс ирээд илгээлтээр гарч Бүрэн бригаддаа 100 ботготой ингэ авч маллаж эхэлсэн. Түүнээс хойш 20 жил тэмээ хариуллаа. Энэ хугацаанд дөрөв, таван жилийн гавшгайч, аймаг, сумын аварга болж явлаа.
-Хэдий үеэс морь уях болсон юм бэ?
-Би чинь эрийн гурван наадмын хоёроор нь наадаж явсан. Залуудаа бөх засдаг байлаа. 20-иод жил болсон байх шүү. Олон ч заан миний мөрийг түшиж цолонд хүрсэн. Харин сүүлийн 30-аад жил хурдан морь уяж байна. Тэрний өмнөхөн жороо мориор хэсэг наадсан.
-Энэ 30 жилд ямар, ямар амжилт гаргав?
-Эхний арван жил ч шалиагүй ээ. Орох нэг байхад, орохгүй нь бас байна. Харин дараа үеэс нь дажгүй шүү. Аймгаас ч айраг, түрүүтэй боллоо. Сүүлийн үед азарга маань ч сайн давхиж байгаа. Би голдуу азарга уяж байна. Хүрэн азаргаа Жаргалан суманд тав, зургаан удаа айрагдууллаа. Өөр Баян-Уулын Банди гэж хүнээс Бамбагар хээр азаргаа авч уясан. Өмнө нь гурав, дөрөв айрагдчихсан арав гарчихсан азарга надад ирж байсан юм. Мөнх гэдэг хүн хулгар хээрийгээ түрүүлгэх гээд миний хээр азаргыг тулгаж тавьдаггүй байсан гэж Баян-Уулынхан ярьдаг. Дараа нь би тэр Мөнх гэж хүнээс нь авсан.
-Та аваад яаж давхиулсан бэ?
-Энд ирээд гурав, дөрөв айрагдсан. Завханы 80 жилээр томчуултай нь үзээд миний хээр азарга 10 дээр ирсэн. Бас манай аймгийн ой, Жаргалан сумын 80 жилийн ойгоор 10-аар давхисан. Тэгтэл ашгүй зуд ч өнгөрлөө, миний хээр азарга ч өтөллөө, би ч өтлөх шив. Бас хул азаргаа шүдлэн үрээ байхад Хэнтийн Цэнхэрмандалаас авчраад шүдлэн, хязааландаа барианд ороогүй. Харин соёолондоо Завхан аймгийн хаврын бүсийн уралдаанд хол түрүүлж, Говь-Алтай аймгийн Шигшмэл хурдад тавласан. Залгаад бригад дээр аман хүзүүдэж, Завханд хол түрүүлээд, Алдархаанд аман хүзүүдсэн. Энэчлэн хээр, хүрэн, хул азаргануудаар одтой наадлаа. Хүрэн азаргаа Баян-Уулын Одсүрэн гэдгээс авсан юм. Ер нь би морь их үнэлж авдаг хүн. Яруугийн Буриад гэж хүнээс 10 шар өгөөд нэг морь авсан ч даанч давхиагүй ээ. Тэр үед нэг шар 100 мянган төгрөгийн ханштай байсан цаг.
-Хэдэн онд аймгийн Алдарт уяач цол хүртсэн гэлээ?
-Гурван жилийн өмнө аймгийн Алдарт уяач болж байлаа.
-Өдгөө хул азарганы төлүүд яаж давхиж байна вэ?
- Миний хул азарга соёолон хүртлээ нэг их гүү хураагүй. Нийлээд гарсан төлүүдийг нь хойтонгоос уяна.
-Сумынхаа баяр наадамд хул азаргаа уралдуулж байв уу?
-Уралдаж байсан. Завхан аймгийн Дөрвөлжин сумын 90 жилийн ойд аман хүзүүдчихээд, энд ирж түрүүлж, Баян-Уулд бүсийн уралдаанд түрүүлээд, Говь-Алтайн шигшмэл хурдад дөрвөлсөн. Ноднин Шилүүстэйд хул азарга, хээр их нас хоёртой очсон. Хээр морь нь хул азарганы төрсөн дүү байгаа юм.
-Таны хүүхдүүд удам залган морь уяж байна уу?
-Би дөрвөн хүү, дөрвөн охинтой. Эднээс Бат-Оргих хүү маань морь уяна. Аймгийн сайн малчин, сумын Алдарт уяач байгаа юм. Хоёр хүүхэд төвд амьдарч байна. Бусад нь мал маллана. Нэг охины маань нөхөр бас аймгийн Сайн малчин.
-Та хэдэн оны улсын Сайн малчин билээ?
-2001 онд Сайн малчин болж байлаа. Тухайн үед 3070 мал тоолуулж, аймагтаа хоёрт орж байсан.Таван хошуу малаас ихэнх нь бог байсан. Үнээ 70-80 нь тугалдаг, гүү 50-60 нь унагална. Нэгдүгээр байранд Хөхморьтын Лха гэж хүн орсон юм.
-Одоо танай малын тоо толгой хэд хүрээд байгаа вэ?
-Зуданд олон мал алдлаа. Үлдсэнийг нь Сайн малчин болсныхоо дараа хэдэн хүүхдэдээ тараагаад 800 малтай үлдсэн. Гэтэл зуд болж 20-иодхон малтай үлдсэн. Хэцүү шүү, байгалийн гамшиг гэдэг. Уях морь, идэх малгүй болчихоод цөхрөхдөө уйлж суусан өдрүүд олон. Тэгээд Авиаг дагаж явж, ганц нэг адуу олж ирье гэж бодоод Хэнтий рүү явж байлаа. Цаг цагаараа байдаггүй хойно. Өнөөдөр мал маань өсч л байна.
-Бидний яриа энд хүрээд өндөрлөж байна. Ярилцлагаа таны сайхан наадмын дурсамжаар өндөрлөе?
-Уясан морьдоо мордуулсан наадам бүхэн сайхан. Үүнээс Завханд түрүүлгээд, аймаг, сумандаа түрүүгээр хурдлуулаад ирэх мөн ч сайхан байсаан. Бас Говь-Алтай аймгийн Шигшмэл хурдад тасархай түрүүлгэсэн. Морь ирээд хөлсийг нь хусаад зогсож байхад арынх нь ирж байлаа. Яг тэр үед Авиагаа өөрийн эрхгүй бодсон шүү. Авиагаа дагаж яваагүй бол ийм хурдан морь авахгүй байсан шүү гэж бодохоос өөрийн эрхгүй нулимс сул асгарсан. Хамгийн сайхан дурсамж байгаа юм.
-Ярилцсанд баярлалаа. Эрүүл энх байж, урт удаан наслаарай.
-Та бүгдэд ч баярлалаа. “Тод магнай” сэтгүүлээрээ дамжуулан Авиадаа баярлаж явдагаа дамжуулах байна.
"Тод магнай" сэтгүүл Говь-Алтай аймгийн тусгай дугаар 2016 он
3 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
- 2023 оны 10-р сарын 28 -нд Өвгөн ноён М.Пүрэвжавын нэрэмжит уралдаануудын нэг…
- 2023 оны 10-р сарын 17 -нд Өнөө жил яах бол...
- 2023 оны 10-р сарын 09 -нд Сумын Алдарт уяач О.ДАШЗАВ: Сумынхаа наадмын айрги…
- 2023 оны 10-р сарын 08 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 06 -нд Сумын Алдарт уяач Б.Пүрэвбат: Гурван азаргаар одто…
64.119.16.11
Эрүүл энх урт насалж удаан жаргаарай
Reply202.126.88.212
Anaidaa eruul enh az jargal hamgiin sain saihan buhniig husen erooe
Reply66.181.161.153
minii owoo mundag ta mini urt nasalj udaan jargaarai