Миний тэмээд түрүү, аман хүзүүнд хурдаллаа

Өмнийн их говиос бэлтгэн хүргэж байгаа цуврал сурвалжлага маань Баянхонгор аймгийн Баянлиг сумын харьяат МУ-ын сайн малчин Шинэнгийн ярилцлагаар үргэлжилж байна. Тэмээтэй нөхөрлөсөөр гуч шахам жилийг үдэж буй тэрээр Ханбогдод болсон түмэн тэмээний баяраар уясан тэмээдээ уралдуулан тун ч одтой наадсан нэгэн. Тус баярын тэмээний уралдааны салхийг бүдүүн тэмээд хагалж, 103 ат 13 километрээс шандас шалган уралдсан бөгөөд сайн малчны хөх, хүрэн зүсмийн тэмээд түрүү, аман хүзүүнд хурдалсан юм. Энэ үеэр нь бид баярын сэтгэгдлийг  хуваалцан цөөн хором ярилцлаа.
-Сайхан наадаж байна уу?
-Сайхан наадаж байна. Энэхүү баярыг сурвалжлахаар ирсэн “Тод магнай”-н хамт олон та бүхэнд энэ өдрийн мэндийг дэвшүүлье. Тэмээний уралдааны салхийг хагалж, миний тэмээнүүд дараагаар түрүү, аман хүзүү болсонд баяртай байна. Энэ өдрийн наадам ч одтой эхэлж байна даа. 
-Та тэмээтэй “танилцаад” хичнээн жил болж байна вэ?
-Би тэмээ уяад гуч шахам жил болж байна. Тэмээ сайхан амьтан шүү. Гэхдээ хүмүүс тэр бүр мэддэггүй санагддаг юм. ”Тэмээний талаар хэр сайн мэдэх вэ?” гээд асуувал төв, хангай газрынхан ихэнх нь толгой сэгсэрдэг юм. Үнэндээ тэмээний тухай мэдэхгүй бол хайрлах өсгөх тухай яриад ч амжилтанд хүрэхгүй болов уу. Иймээс тэмээний мөн чанар, ашиг шим, тоо толгойн талаарх мэдээллийг олонд хүргэж байх хэрэгтэй санагддаг. Манай энд гэхэд тэмээний уралдааныг байнга зохион явуулдаг нь тэмээ өсгөх хүмүүсийн тоог нэмэгдүүлж, гаргасан амжилтаа ахиулах урам зориг нэмдэг сайн талтай.
-Улс, бүсийн чанартай тэмцээн уралдаанд байнга оролцдог уу?
-Тэгэлгүй яахав. Улс, бүсийн чанартай тэмцээн уралдаануудад алгасалгүй оролцдог. Тэмээний уралдаан хаана болно гэнэ, түүнд оролцоно шүү дээ. Өнөө өвдөг шороодно гэж барилдаггүй гэдэг шиг  түрүүлнэ л гэж тэмээгээ уралдуулна. Хэдийгээр морины уралдааныг бодоход тэмээний уралдаан цөөн болдог ч улс бүсийн чанартай томоохон наадмуудад очиж уралдан, өөрийнхөө чансааг тодорхойлох сайхан байдаг юм.
-Таны  саяын түрүүлж, аман хүзүүдсэн тэмээд хаанахын ямар угшилтай вэ?
-Морь, тэмээ ялгаагүй хурдны угшил гэж байна. Миний энэ түрүүлдэг тэмээ хурдан удамтай. Ер нь тэмээг угшлаар нь өсгөж, үржүүлдэг юм шүү дээ. Тэмээ их  амгалан дөлгөөн зантай амьтан. Уналга эдэлгээнд амархан сурдаг, түргэн номхордог, хүлцэнгүй, дуу хуур, уянгалаг аялгуунд уярамтгай. Ямартаа л энэ чанарыг нь ашиглаж ингэнд ботго авахуулдагийг манайхан сайн мэднэ шүү дээ.  Өл хоол даах чадвараараа таван хошуу мал дотроо харьцуулахын аргагүй тул олон хоногийн аян жинг дааж чаддаг. Тэмээтэй аль болох аядуу зөөлөн харьцах тутам амархан ээнэгшин дасаж, буруу зан сурдаггүй юм. Говийн бид чинь тэмээнийхээ зан араншингаар тэнгэрийн байдал цаг агаарыг шинжчихдэг улс шүү дээ. Энэ мэт тэмээгээ магтана шүү.
-Тэмээний уралдаанаар бэсрэг тэмээний тухай ярьж байна л даа. Энэ тухай дэлгэрүүлж өгөөч?
-Энэ уралдааны хувьд бэсрэг нь ч, монгол тэмээ нь ч уралдаж байна. Саяын уралдаанд түрүүлдэг нь монгол тэмээ, харин аман хүзүүдсэн нь бэсрэг тэмээ байгаа юм. Бэсрэг тэмээ гэдэг нь хавтгайн угшилтай гэсэн үг л дээ. Манай говьд сүүлийн жилүүдэд тэмээний цусыг сайжруулах зорилгоор хавтгайтай эрлийзжүүлэх болсон. Энэ нь нөгөө талаараа ноолуур, сүүний гарцыг нэмэгдүүлэх сайн талтай. Гэхдээ хавтгай барьж аваад тэмээндээ тавьчихдаг юм биш. Зэлүүдээр хавтгайн тайлагнуудыг тэмээ малдаа оруулсан хүмүүс л төлийг нь авдаг юм.
-Тэгвэл та яаж бэсрэг тэмээтэй болсон юм бэ?
-Манайх хавтгайн тайлагийг тэмээндээ оруулж байгаагүй  л дээ. Одоо бол Баян-Өндөр, Шинэжинстийн өвөр говийн сумдаас эрлийжсэн тэмээг зөөдөг юм. Миний бэсрэг тэмээд эндээс ирсэн байгаа.
-Ярилцсан танд баярлалаа. Тэмээд тань хурдан байх болтугай.

А.Мөнх