Аймгийн Алдарт уяач Б.Оюунбат: Унаган адууны уяа гарт орсон байна

-Луу жилдээ өмтэй сайхан наадан, шилдгээр шалгарлаа. Аймгийн Алдарт уяач цол хүртлээ. Сэтгэгдлээсээ хуваалцахгүй юу?
-“Их мандал-2012” говийн бүсийн уралдаанд газар газраас ирсэн хурдан туурттай шандас шалган уралдаж, унаган хул соёолон маань аман хүзүүдлээ.  Мөн 2012 оны Дундговийн шилдэг 5 уяачийн гуравдугаарт эрэмбэлэгдэн, аймгийн Алдарт уяач гэх эрхэм цолыг хүртлээ. Луу жил одтой байлаа. Ийнхүү хөдөлмөрөө үнэлүүлж, зогссон  маань аавын минь буян.  Аавд маань Туулай зээрд нэртэй их хурдан морь байлаа. Өдгөө би тав дахь үеийн төл нь миний хул үрээ байгаа юм. Туулай зээрдийн дөрөв дэх үеийн бас нэг зээрд морь бий. Хэдийгээр аймаг бүсийн наадамд орж байгаагүй ч суманд олон орсон. Бас МАН-ын 90 жилийн ойд миний ухаа морь аман хүзүүдэн, давхар уяагаар “Их мандал 2011”-д айргийн гуравт хурдалж байлаа. Дараа жил нь Дэлгэрхангай уулын тахилга наадам Дундговь аймгийн баруун бүсийн уралдаанд дөрөвлөсөн. 2007 оны Дэлгэрхангай уулын анхны тахилга, аймгийн баруун бүсийн уралдаанд Туулай хээрээ айрагдуулж явсан сайхан дурсамж бий. Хэдийгээр төрийнхөө баяр наадамд тоосоо өргөж байгаагүй ч бүсийн хоёр ч наадамд оролцон хоёр айраг, аймгийн наадмаас гурван айраг уугаад байгаа амжилттай сууна даа.
- Харин сумандаа хэрхэн наадаж байна даа?
- Нэг хэсэг овоо давхиж байсан ч айраг тасарсан. 1991 оны сумынхаа баяр наадамд нэг даагаа түрүүлгэн, нөгөөг нь айрагдуулж, соёолон аман хүзүүдүүлж байлаа. Тэрнээс хойш найман жил хэртэй айраг тасарч байгаад 1998 оноос хойш одтой сайхан наадаж байна.
- Аль насны морьдын уяа гарт нь илүү таарч байх шиг санагддаг вэ?
- Хүн хүн өөр өөр л дөө. Минийхээр тэр нас, энэ нас гэхээсээ илүү өөрийн унаган адуугаараа наадах сайхан санагдаад байгаа юм. Одоо сайн давхиад байгаа ухаа морь миний унаган адуу биш, Дорноговь чиглэлийнх. Ухаа морины уяаг би тогтмол сайн тааруулж нэг л чадахгүй байгаа юм. Харин унаган адуу тэр тусмаа их морь, соёолонгоо гайгүй давхиулаад байгаа.
-Унаган адууны уяа гарт орсон болохоор цус сэлбэхгүй байна уу?
- Цус сэлбэлгүй яахав. Манай адуу ганцхан гүүний удам. Аавын маань Туулай зээрдийн удмын хэдэн сайхан гүү, Онцгой зээрд нэртэй сайхан азарга бий. Би унаган адуундаа цус сэлбэсэн л дээ. Эрдэнэдалай сумын шар Лхагва гэж хүний унаган саарал, Адаацаг сумын хазгар Лувсангаас сайхан хээр үрээ авч сойсон. Хэдийгээр хурдан сайхан адуу байсан ч айрагдуулж чадаагүй юм бас бий. Өм дутдаг юм уу, би чаддаггүй юм уу мэдэхгүй. Сунгаанд ч явдаггүй сонин юм шүү. Гэтэл найман жил айрагдаагүй адуунууд одоо айрагдаж байна. Уг нь адуу бол хэвээрээ байгаа ш дээ. Манайх олон адуутай байсан ч зуднаар нэлээн цөөрсөн. Гэхдээ хурдны удам тасраагүй.
- Аавын тань адуу  ч хурдан байсан бололтой? 
- Миний аав C.Батаа сайн уяач. Бага насны адууны торгон ирийг тааруулахдаа гаргуун, мөн адууг сайн хатгадаг хүн байсан. Ах бид хоёр хар багаасаа аавыгаа даган уяаны эрдмээс нь суралцсан удам дамжсан уяачид. Аав маань жар гаруй жил хурд ирлэн уяа тааруулсан байдаг юм. Энэ хугацаандаа сумандаа 29 түрүү, 49 айраг хүртсэн бол аймагт нэг айрагтай. Дээхэн үед алдарт цол өгч байгаагүй болохоор ямар ч цолгүй. Аав эдгээр хишигтэй хадгаа ах бид хоёрт хуваан өгч өвлүүлснээр нь өнөө бид наадаж байна. Манай ах Б.Дэмбэрэл бас л уяа сойлго тааруулан хурд ирлэж байгаа. Энд сонирхуулахад 1962 онд манай аавын хүрэн морь Дэлгэрхангай сумаас аймгийн наадамд айрагдаж байсан.  Түүнээс 50 жилийн дараа  2012 онд би ухаа морио цоллуулсан шүү дээ. Тэр хооронд аймгийн наадамд Дэлгэрхангайгаас их морь ороогүй. Харин даага соёолон, азарга орж байсан юм билээ. Манай сум чинь алслагдсан захын сум болохоор аймгийн наадмыг тэр бүр зорьж чаддаггүй тал бий. Аймгаас түрүү айраг хүртэн, аймгийн алдарт цолонд хүрсэн хүн цөөн байгаа нь үүнтэй холбоотой болов уу. 1990-ээд онд талийгч Дашдооров гуай азарга, саяхан Дамдинсүрэнгийн шарга даага айрагдсан. Бас Дашзэвэг гэж хүн бас оруулсан. Ер нь сүүлийн 20-30 жил манай сумаас соёолон, их морь аймагт ороогүй байгаад миний ухаа морь хоёр айрагдан хул үрээ маань “Их мандал -2012”  бүсийн наадамд цоллууллаа. Дэлгэрхангай нутгийн адуу гэвэл ганц миний хул үрээ л хишиг хүртээд байгаа юм.
- Ярилцсанд баярлалаа. Уясан болгон нь хурдан, унасан болгон нь жороо байх болтугай.

А.Энхжил