Аймгийн Алдарт уяач Ц.Ганбат: Анхны айргаа армид алба хааж байхдаа амсаж байлаа

-Алдартын хурдан морьтой холбогдсон түүх хэзээнээс эхэлдэг вэ?
-Манай аав нэгдлийн хонь малладаг, унааны хэдэн морьтой байлаа. Аав маань морь уяж байгаагүй л дээ.  Харин би багадаа хурдан морины унаач явлаа. Хүргэн ах Оохообуд, Гантогтох нарын уясан морьдыг унаж, Сайхандулаан сумын наадамд хязаалан, соёолон түрүүлгэж байв. Манай нагац эгчийн нөхөр л дөө. Мөн миний уяаны эрдмийн багш гэж болно. Ингээд 1984 онд Сүхбаатарын Эрдэнэцагаанд цэргийн албанд татагдсан. Тэнд байхдаа агтны цэрэг явлаа. Сүхбаатарын Эрдэнэцагаанд хилийн цэргийн 50 жилийн ой болоход заставаасаа Тамаровын хар морийг уяж аман хүзүүдүүлж билээ. Ингэж л анхны айргаа армид байхдаа авч хөл газар хүрэхгүй хөөрч явлаа. Энэ үеэс л уяаны эрдэмд илүү шимтэх болж, хурдан туурттай хувь заяагаа холбосон. Цэрэгт явахаасаа өмнө ганц хоёр даага оролдож байсан ч айрагдаж байгаагүй л дээ. Тэгэхэд бас нэгдлийн адуутай айлаас эмнэг догшныг нь унаж сургадаг байсан.
-Цэргээс ирээд адуу цуглуулж эхэлсэн үү?
-Намайг халагдаж ирэхэд Оохообуд ах хоёр, гурван гүүтэй азарга тасдаж өгсөн юм. Тэр нь Дундговийн Өндөршил, Сайхандулаан чигийн адуунууд байлаа. Нэг хэсэг бас завсарласан л даа. Төвийн хүн болоод 1990 оноос морь уялгүй байж байгаад 2005 оноос дахин уяа эвлүүлэх болсон. Тэр үедээ Дэлгэрэх сумын аймгийн Алдарт уяач Моломоос Түдэвийн будангийн угшилтай соёолон будан азарга авч байлаа. Надад ирсэн жилээ нэг их сайн давхиагүй. Харин 2007 онд хавчиг азарга аймгийн өвлийн наадамд түрүүлээд, хоёр жилийн дараа дахиад түрүүлсэн. Молом Алдартаас бас нэг шүдлэн хүрэн үрээ авсан юм. Энэ хүрэн үрээ хязаалангаасаа эхлээд олон удаа айраг, түрүүнд хурдалж, уяач хүний баяр жаргалыг надад мэдрүүлсэн дээ. Ер нь будан азарга, хүрэн мориныхоо амжилтаар би аймгийн Алдарт уяачийн болзлыг хангасан. Өнөө завсарлагын жилүүдэд би зүгээр суугаагүй л дээ. 1990-2005 он хүртэл адуугаа сүлж, бас цуглуулсан. Нутгийнхаа ах дүү нарын адуунаас Пүрэвийн боруудын угшилтай загал азарга авч байлаа. Мөн нутгийнхаа Бүрнээбаатараас азарга, Дэлгэрэхийн Түмэн гуайгаас будангийн угшилтай будан азарга гээд олон адуу авсан даа.
-Та адууны наймаа хийж байна уу. Гадагшаа гарсан адуу бий юу?
-Хааяа хийнэ ээ. Хүрэн морио зургаан настайд нь нутгийн Баатархүү гэж залууд хот руу зарсан. Наадам тун дөхчихсөн байхад аваад улсад 21-ээр давхиулсан юм. Тэр чинь “Хотгойдын хурд”-тай жил байсан. Тэнд хүрэн морь айргийн таваар хурдалсан. Нутгийн хүү болохоор надад хүрэн морийг орхисон юм. Одоо хөл нь жаахан муудчихаад байгаа.
-Та хэдэн оны аймгийн Алдарт уяач билээ?
-2010 оных шүү дээ. Харьцангуй богино хугацаанд аймгийн Алдартын болзлыг хангасан. Би чинь Дорноговьдоо анхны морио тэжээсэн хүн байх шүү. Ямартаа ч түүнийхээ ид шидийг үзэж богино хугацаанд амжилтанд хүрсэн гэж болно. Тэр үед аймгийн чанартай наадмаас долоон айраг, түрүүн амжилтаараа Алдарт болж байсан юм. Равжаагийн 205 жилийн ойд хүрэн морио аман хүзүүдүүлж, Дорноговийнхоо баруун бүсэд дахин хоёрлуулсан. Хүрэн морь хязааландаа айргийн таваар орж байлаа. Бас 2007, 2008, 2009 оны өвлийн уралдаануудад будан азаргаа гурван жил дараалан түрүүлгэсэн гээд аатай сайхан наадсан жил олон бий. 2007 оны аймгийн наадамд будан азаргаа хол тасархай түрүүлэхэд үнэхээр их урам зориг орсон. Түүнээс өмнө хоёр, гурван жил морь уяад явна, хөл гар нь гэмтээд нэг л явцгүй байсан юм. Нэг жил хоёр, гурван морины хөл авчихаад жаахан сэтгэл гонсойгоод хойтон нэг уяад болохгүй бол больё гэж бодож байсан шүү. Тэр бодлыг маань будан азарганы түрүү өөрчилж чадсан юм даа.
-Тэгвэл могой жилд яаж наадав?
-Би жилд 3-4 насны морь уядаг юм. 2013 онд Равжаагйн 210 жилийн ойгоор даага, шүдлэн аль аль нь 20-иор л давхилаа. Хүрэн Саруулбаярын хүрэн азарганы төл хүрэн үрээ аймгийн наадамд 20-доор, шарга даага нь Хамрын хийдийн наадамд дөрөвлөлөө.
-Бидний яриа энд хүрээд өндөрлөж байна, баярлалаа. Уясан болгон тань айраг, түрүүнд хурдалж байх болтугай.

А.Мөнх