Ирландын Үндэсний адуу үржүүлгийн ферм буюу The Irish National stud

Ирландын Засгийн газар  морин спортдоо багагүй анхаарч, жил бүр тодорхой хэмжээний төсөв суулгадаг талаар бид тэмдэглэлийнхээ эхэнд дурьдаж байсан. Энэ удаагийн бидний зочилсон газар бол Ирландын үндэсний адуу үржүүлгийн ферм байсан юм. Засгийн газрынх нь эзэмшилд байдаг энэхүү ферм нь Tully хэмээх газар байрладаг бөгөөд 1900 онд хурандаа Уильям Халл Уолкер Фэй-гийн гэр бүлээс худалдан авч байжээ. Халл Уолкер нь тухайн үедээ нэр хүндтэй, хамгийн өндөр амжилт үзүүлсэн хурдан морьдыг үржүүлэгч байсан гэдэг. Тэрээр 1909 онд Европийн алдарт Епсоны Derby уралдаанаас анхны ялалтаа  авч байжээ. Түүний дараа 1917 онд фермээ аж ахуйн нэгж болгон шинэчлэн, тэр цагаас хойш үндэсний адуу үржүүлэгийн ферм хэмээн нэрийдэх болж, ноён Хенри Грер удирдах болсон хэмээдэг. Тухайн цаг үеийнхээ шилмэл азаргануудаар үржил хийдэг байсан энэхүү фермээс тодорсон хурдан хүлгэд дэлхийн таван сонгомол уралдааны түрүүг авчирч, фермийнхээ нэр хүндийг өргөж байсан бахдам түүх бий. Зөвхөн Англи цэвэр цусны адуу үржүүлдэг энэхүү ферм 1946 оны 4-р сарын 11-нд албан ёсны нээлтээ хийж байсан бөгөөд өнөөдрийг хүртэл Ирландын морин спортын хөгжилд үлэмж хувь нэмрээ оруулсаар буй юм. Үндэсний хурдан морь үржүүлгийн ферм нь Тhe Irish National Stud Company хэмээх компанийн нэр дор үйл ажиллагаа явуулдаг бөгөөд захирлуудыг нь тус улсын Хөдөө Аж Ахуйн яамнаас томилдог гэх юм билээ. Биднийг очиход буюу 1998 оноос өнөөдрийг хүртэл нэрт адуу үржүүлэгч Chryss Goulandris болон Lady O’Reilly нар  тус фермийг удирдаж байгаа хэмээж байсан. Ирландын морин спортын зуу гаруй жилийн үүх түүхийг өгүүлэх үндэсний ферм адуу үржүүлэхээс гадна аялал жуулчлалын томоохон төв болж, жилдээ хэдэн зуун мянган зочид хүлээн авдаг болжээ.Тэд тус  фермийн алдарт хурдан азарганууд болон гүү, шинэ унагануудын хэрхэн амьдарч буйтай танилцахын сацуу тохилог жүчээг харж, алдарт Аркелийн /энэ цуут хүлгийн талаар дараа дэлгэрэнгүй танилцуулах болно/ араг яс бүхий морины музейгээр зочлох боломжтой байдаг юм билээ. Мөн Номч St.Fiachra-н болон Японы цэцэрлэгт хүрээлэнгээр зочилж, тухлах боломжтой. Европ дахь бяцхан Япон буюу үндэсний фермийн энэхүү цэцэрлэгт хүрээлэн, ирсэн зочдын заавал үздэг газруудын нэг болсон бөгөөд 1906-1910 онд Шотландын хөрөнгөтний ивээл дор Японы дархан Тасса Еида (Tassa Eida) болон түүний гэр бүлийнхэн бүтээн байгуулжээ. Энэхүү Япон гэр бүл нь одоогийн морин уралдааны мэргэжлийн унаач бэлтгэдэг RACE академийн хуучин байранд амьдардаг байсан агаад Тассагийн хүүгийн нэрээр нэрлэгдсэн ноён Колонел Халл Уолкерийн үрээ 1909 онд алдарт Дерби уралдаанд түрүүлж байсан гэдэг юм билээ. Бид ч гэсэн Азийн соёлыг түгээсэн цэцэрлэгт хүрээлэнгээр зугаалж,  хэсэгхэн хугацаанд арлын оронд саатсаан.
Ирландын үндэсний адуу үржүүлгийн фермийн бусдаас ялгарах нэг онцлог нь адуу арчилгаа, сувилгааны талаар ОУ-ын хэмжээний сургалт зохион байгуулж, суралцагчдаа  өөрсдийн фермдээ дадлага хийх боломж нөхцлөөр хангадагт байдаг юм билээ. Нарийн шалгуур давж, нэр хүнд бүхий энэ дамжаанд суух эрхийг авсан суралцагчид  төгссөний дараа ажлын байранд санаа зовох шаардлагагүй. Товчхондоо тэд ажлын байр хайх бус харин тэднийг ажлын байр нь хайж байдаг гэсэн шүү. Үндэсний үржлийн фермтэй танилцах зуур тохиосон өөр нэгэн таатай  учрал бол “Монгол дерби-2012” уралдааны ялагч  Донел Фахитай таарсан явдал юм.1000 км замыг эр зориг тэвчээр хатуужлаар туулан ялагч болсон тэрээр монгол адууны гайхамшигт чанарыг бишрэхийн зэрэгцээ аян замын хөгжилтэй явдлаасаа хуучлан биднийг хэсэгтээ хөгжөөгөөд авсан юм. Мөн энэ үеэр бидэнд газарчилж явсан бүсгүй ирэх жилийн “Монгол Дерби” уралдаанд оролцох хүсэлтэй байгаагаа дуулгаж, монгол морьдын чансааг илтгэх энэхүү уралдаан дэлхийн хэмжээний нэр хүндтэй, хүсэн хүлээдэг уралдааны нэг болжээ гэх бахархам бодол төрүүлснийг хэлэх нь зүйтэй байх.
 Үндэсний үржлийн фермийн санхүүжүүлэгч болсон хурдан азарганууд, тэдний жүчээ, эдлэн газруудтай танилцан  хоёр цаг гаруй үргэлжилсэн бидний аялал нэрийн барааны дэлгүүр, худалдан авалтаар өндөрлөж, дараагийн хөтөлбөр буюу мал амьтны гаралтай эм, эмийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгчтэй уулзахаар аян замдаа гарлаа.
А.Тэлмэн, А.Наранбаатар