Сумын дарга Батсүхийн дурсамж


1970 оны зун Хэнтий аймгийн наадам нүсэр том болж билээ. Учир нь энэ наадамд түрүүлж айрагдсан нас бүрт дараа жил АХ-ын 50 жилд явах урилга өгнө гэсэн нь наадмыг өтгөн болгожээ. Хэнтийн шигшмэл хурд, том уяачид бүгд л цугласан байв. Их насанд “ангасай” Банзрагч гуайн хар морь аргагүй тасархай түрүүлж байсныг хараад бахархахгүй байхын аргагүй. Ингэж 50 жилийн ойд явах урилга авч даага түрүүлгэсэн довон дээрээ дахин нэг уралдах боломж олджээ.
Их уяач “ангасай” Банзрагч гуай улсын 50 жилд явахдаа яаж хүндэтгэл үзүүлж байсан тухай сум, нэгдлийн дарга байсан Батсүх гуай дурсан ярьсан нь: Намайг өглөө ажилдаа яваагүй байж байтал “ангасай” Банзрагч гуай манайд орж ирээд “Даргаа та ажилдаа очих болж байна уу” гэснээ би үдийн дараа Лосолын дээрээс хотын наадамд хөдөлнө гэж ярьж байхаар нь “хонь л цохуулах гэж байгаа юм байх даа” гэж дотроо бодоод ажилдаа гараад явав. Банзрагч гуай зэрэгцэн мордож сумын конторын өмнөх шонд хоёр морио уячихаад контор тийш дагаад явлаа. Би контортоо ороод хонь л цохож өгөх юм бодоод хол наадамд явах гэж байгаа хүнд заазны хонь ч дэмий дээ гэх юм бодож суутал Банзрагч гуай хаалгаар “та намын даргын өрөөнд ороод ирэхгүй юу, дарга аа...” гэж гэнэ. Өөдөөс харсан өрөөнд оруулж хонь цохуулах гээгүй л баймаар юм гэж бодоод яваад ортол Банзрагч гуай “за би үдээс хойш Лосолын дээрээс хотын наадамд хөдлөх гэж байна. Дарга нар минь наадмаа сайхан хийгээрэй. Сайн сууцгааж байгаарай...” гээд уранхай даалинтай хөөргөө гаргаж ирж намын дарга бид хоёртой тамхилчихаад “за боллоо, эртхэн явалгүй болохгүй...” гээд гараад явжээ. Хоёр дарга ч цуг араас нь гарахад Банзрагч гуай “Алив та хоёрын нэг нь намайг сугадаад өгөөч” гэхээр нь Батсүх дарга сугадаад мордуулж өгөв /сүүлд нь бодоход худал хэлж сугадуулсан байх гэдэг юм/. Банзрагч гуай мордоод сумын конторыг гурав тойроод яваад өгч байсан юм.
“Ангасай” Банзрагч гуайн орон нутагтаа дуулган, засаг захиргаагаа хүндэтгээд тамхилаад гарна гэдэг их учиртай юм шүү. Ингэж яваад тэр жил улсын 50 жилд саарал азарга нь түрүүлсэн юм даа. Харин уулзалгүй явсаар хойтон жил нь уулзаад “даргад байныхаа мөнгөнөөс хадгалсан” гээд уранхай гурван төгрөг өгсөн нь надад одоо ч байдаг юм, сайхан бэлгэдэл шүү... гэж өвгөн настай Батсүх дарга баясан ярьж сууна. Тэрээр одоо Хэнтий аймагт энх тунх амьдарч буй.
Морь, төр, уяач гурав ийм л бэлгэдэлтэй, ёс зүйтэй уламжлалт соёл юм даа.
Азаргаа түрүүлнэ гэж мэдэрч л байсан юм билээ
АХ-ын 50 жилийн ойн наадмаар уяачид Яармагийн дэнжид багшраад хөл хөдөлгөөн ихтэй. Банзрагч гуайн том охин залуухан бүсгүй Нямбуу эгч майханд үйлчилнэ. Нямбуу эгч наадмын талбайд бол шүлэгт гардаг “суран жолоо атгасан өнгийн цэцэг” байж л дээ. Жороо халиун мориндоо мөнгөн хазаар, угалзтай хүрэн гөлөмтэй их гарын батноров чимэгтэй эмээлтэй явна. Гоё шарга морио унахдаа ногоон өнгийн санхью гөлөмтэй эмээл тохож, дээл, алчуурны донжийг тааруулан гангарсан үзэсгэлэнт монгол бүсгүй явсныг тэр үеийнхэн сайрхан ярьцгаадаг байлаа.
Энэ том наадамд Галшарын уяач Баянгаагийн Туваанжанцан гуай найздаа туслахаар ирсэн байжээ. Туваанжанцан гуайг халзангийн Шар буюу Шар гуай гэцгээнэ. Том охин Нямбуу энэ үеийн тухай дурсан ярьсан нь: Ажаа Шар гуайг гадуур уяагаар азарга харж яваад ирэхээр нь “ямар азарга өнгөтэй байна вэ” гэхэд хэд хэдэн азарга нэрлэжээ. Тэгэхээр нь “чи миний саарал азаргыг олж харахгүй байна уу, нэг л биш байгаа шүү...” гэхэд Шар гуай “Чи хош, битүү хавчиг азаргыг энэ олон аваргацуул байхад..... надаас өөр хүнд хэлэв ээ, битгий солиороод байгаарай, дуугүй бай” гэж загнаж байж билээ. Ажаа тар давхилын ар дээр зам дээр нь очоод ташуураа хаячихсан хүн шиг юм хайгаад яваад байдаг байсан. Чухам юугий нь хардаг байсныг өөр хүн мэддэггүй. Одоо бодоход тэд саарал азаргаа түрүүлэхийг мэдэцгээж л байсан улс. Өөрсдөө дотроо ярьчихаад бусдаас нууцгаагаад л байсан юм билээ. Ингээд наадмын талбайд азарганы түрүүч нь ирж, сүүлчийнх нь барианд цуван орох үеэр ганц бараан морьтой хүн хашгираад майхан, майхан дамжаад давхиад байгаа харагдсан. Тэгсэн харин Шар гуай баярлаад Хэнтийн Галшар сумын “ангасай” Банзрагчийн саарал азарга түрүүллээ... гэж хашгирч цагаан хоолой болж зарлаад давхиж байсан юм билээ. Бөөн л баяр болцгоосон доо. Дараа нь хурдан хар морио мордуулчихаад ажаа маань надад “хар морь аягүй бол түрүүлнэ шүү, энэ довон дээр хоёр түрүү авбал ажаа нь аягүй бол амьд буцахгүй шүү. Их хүнд дов. Их нас, азарга хоёр түрүүлчихвэл хүнддэнэ. Хар морио татаж яваад ирээрэй, уралдаад хэрэггүй гэж захиад явуулчихлаа... гэж аминчилж хэлж байсан” гэж ярьдаг юм. Уул нь хар морь сайн байсан хэдий ч өөртөө наадам хэмжээтэй гэдэг ёс жудгийг нэн тэргүүнд баримталж байжээ. Энэ бол зөвхөн Хардэлийн хошууны уяачдын соёл юм даа.
Н.Санжаадорж
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
-
16 цагийн өмнө Зүүн бүсийн сонгомол бага ангилалд Ц.Мягмардоржийн…
-
Бямба, 15:01 минут Зүүн бүсийн сонгомол дээд насны ангилалд Х.Нурлаты…
-
Бямба, 14:23 минут Зүүн бүсийн сонгомол дунд насны ангилалд Э.Бямбасү…
-
Лхагва, 17:57 минут Говийн бүсэд Д.Ариуннарангийн хээр хязаалан түрүүл…
-
Лхагва, 16:43 минут Говийн бүсэд М.Адъяабаатарын хар шүдлэн түрүүлжээ
-
Лхагва, 16:27 минут Зүүн бүсэд Э.Бат-Эрдэнийн Солонго зээрд түрүүлжээ
-
Лхагва, 16:13 минут Говийн бүсэд Б.Отгонсэлэнгийн хээр морь түрүүлжээ
-
Лхагва, 15:50 минут Баруун бүсийн сонгомол дээд насны ангилалд Т.Цэенд…
-
Мягмар, 21:23 минут Зүүн бүсэд Г.Пүрэвсүрэнгийн хүрэн халзан даага түр…
-
Мягмар, 21:13 минут Зүүн бүсэд С.Хүдэрчулууны зээрд соёолон түрүүлжээ
-
Мягмар, 21:07 минут Баруун бүсэд Б.Норовсамбуугийн халтар морь түрүүлл…
-
Мягмар, 16:53 минут Говийн бүсэд Б.Баярмагнайн бор соёолон түрүүллээ
-
Мягмар, 15:42 минут Баруун бүсэд О.Баатарын хонгор соёолон түрүүллээ
-
Мягмар, 11:56 минут Баруун бүсэд Б.Норовсамбуугийн Гоё хээр азарга түр…
-
Мягмар, 11:38 минут Говийн бүсэд Б.Тогтохын хүрэн халзан азарга түрүүл…
-
Мягмар, 09:53 минут Зүүн бүсэд Б.Саянсанаагийн халиун азарга түрүүллээ
-
Даваа, 22:40 минут Баруун бүсийн сонгомол бага насны ангилалд Л.Нямба…
-
Даваа, 20:21 минут Баруун бүсэд А.Ариунболдын зээрд даага түрүү магна…
-
Даваа, 16:41 минут Баруун бүсийн сонгомол дунд насны ангилалд эхний 1…
-
Даваа, 14:49 минут Баруун бүсэд Б.Дагвабазарын хээр хязаалан түрүүллэ…
-
Даваа, 14:06 минут Зүүн бүсэд Б.Баярхүүгийн зээрд шүдлэн түрүүллээ
-
Даваа, 10:56 минут Баруун бүсэд Батдоржийн Ганбаярын хээр халзан шүдл…
-
Даваа, 10:40 минут Увс аймагт болсон баруун бүсийн уралдаануудад түрү…
-
Даваа, 10:10 минут Баруун бүсийн шүдлэн насны морьд гарааны зурхай ру…
-
7-р сарын 28 -нд Зүүн бүсэд Ж.Батзоригийн хар хязаалан түрүүллээ
-
7-р сарын 28 -нд Дорнод аймагт болсон "Зүүн бүсийн хурд" уралдаануу…
-
7-р сарын 28 -нд Зүүн бүсэд 113 хязаалан бүртгүүлжээ
-
7-р сарын 27 -нд Эрдэмт уяачид, эрэмгий хүлгүүд- Тод манлай уяач Д.…
-
7-р сарын 27 -нд Хангайн бүсэд Б.Гөлөгсайханы бор шүдлэн түрүүллээ
-
7-р сарын 27 -нд Хөдөлмөрийн баатар Б.Далай нутагтаа "Цэнхэр тэнгэ…
-
7-р сарын 27 -нд Хангайн бүсэд 121 соёолон мордож, Н.Мөнхийн бор ха…
-
7-р сарын 27 -нд Хангайн бүсэд 147 хязаалан мордож, Г.Хишигбатын хэ…
-
7-р сарын 26 -нд "Хангайн бүсийн хурд-2025" уралдаанд эхний 10-т ху…
-
7-р сарын 26 -нд Хангайн бүсэд М.Мөнхбатын хул морь түрүүллээ
-
7-р сарын 26 -нд Хангайн бүсэд Н.Мөнхзоригийн хээр азарга түрүүллээ
-
7-р сарын 25 -нд "Хангайн бүсийн хурд-2025" уралдааны сонгомол бага…
-
7-р сарын 25 -нд "Хангайн бүсийн хурд-2025" уралдааны сонгомол дунд…
-
7-р сарын 25 -нд "Хангайн бүсийн хурд-2025" уралдааны сонгомол дээд…
-
7-р сарын 13 -нд Сонгомол бага насанд Ч.Ганцогтын хээр түрүүллээ
-
7-р сарын 13 -нд Сонгомол бага насанд 105 даага бүртгүүлж, 76 мордл…
-
7-р сарын 13 -нд АХ-ын 104 жилийн ойн сонгомол дунд насны ангилалд…
-
7-р сарын 13 -нд Сонгомол дунд насанд Д.Даяндэмидийн Наран зээрд т…
-
7-р сарын 13 -нд Сонгомол дунд ангиллын хурдан хүлгүүд мордлоо
-
7-р сарын 13 -нд Сонгомол дунд насны ангилалд 106 хүлэг бүртгүүлжэ…
-
7-р сарын 13 -нд АХ-ын 104 жилийн ойн сонгомол дээд насны ангилалд …
-
7-р сарын 13 -нд Сонгомол дээд насанд Г.Хүрэлбаатарын хүрэн халзан …
-
7-р сарын 13 -нд Сонгомол дээд ангиллын хүлгүүд гарааны зурхай рууг…
-
7-р сарын 13 -нд Сонгомол дээд насны ангилалд 78 хүлэг бүртгүүлжээ
-
7-р сарын 12 -нд АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан даагану…
-
7-р сарын 12 -нд Ш.Мөнгөншагайн сартай хээр даага түрүүллээ
-
Лхагва, 17:57 минут Говийн бүсэд Д.Ариуннарангийн хээр хязаалан түрүүл…
-
Мягмар, 09:53 минут Зүүн бүсэд Б.Саянсанаагийн халиун азарга түрүүллээ
-
Лхагва, 16:27 минут Зүүн бүсэд Э.Бат-Эрдэнийн Солонго зээрд түрүүлжээ
-
Мягмар, 21:13 минут Зүүн бүсэд С.Хүдэрчулууны зээрд соёолон түрүүлжээ
-
Мягмар, 21:23 минут Зүүн бүсэд Г.Пүрэвсүрэнгийн хүрэн халзан даага түр…
-
Мягмар, 15:42 минут Баруун бүсэд О.Баатарын хонгор соёолон түрүүллээ
-
Мягмар, 11:38 минут Говийн бүсэд Б.Тогтохын хүрэн халзан азарга түрүүл…
-
Мягмар, 11:56 минут Баруун бүсэд Б.Норовсамбуугийн Гоё хээр азарга түр…
-
Лхагва, 16:13 минут Говийн бүсэд Б.Отгонсэлэнгийн хээр морь түрүүлжээ
-
Бямба, 15:01 минут Зүүн бүсийн сонгомол дээд насны ангилалд Х.Нурлаты…
-
Лхагва, 16:43 минут Говийн бүсэд М.Адъяабаатарын хар шүдлэн түрүүлжээ
-
Мягмар, 16:53 минут Говийн бүсэд Б.Баярмагнайн бор соёолон түрүүллээ
-
Мягмар, 21:07 минут Баруун бүсэд Б.Норовсамбуугийн халтар морь түрүүлл…
-
Лхагва, 15:50 минут Баруун бүсийн сонгомол дээд насны ангилалд Т.Цэенд…
-
16 цагийн өмнө Зүүн бүсийн сонгомол бага ангилалд Ц.Мягмардоржийн…
-
Бямба, 14:23 минут Зүүн бүсийн сонгомол дунд насны ангилалд Э.Бямбасү…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна