Аймгийн Алдарт уяач Б.Шатар: Адуу нэг гор суучихаараа болдоггүй юм билээ

Энэ оны босгон дээр Дундговь аймгийн Өлзийт сумын МСУХ шилдгүүдээ тодруулсан бөгөөд аймгийн Алдарт уяач Б.Шатарын цавьдар Шилдэг азаргаар тодорчээ. Цавьдар азаргыг түүний ач хүү Л.Отгонням уяж хурдлуулдаг бөгөөд Хэнтий аймгийн өмнөд бүс болон Дундговь аймгийн зүүн бүсэд айрагдаж, Сайнцагаан сумын 90 жилийн ойд арав гаргаж хурдлаад  Гурвансайхан сумын 90 жилд айргийн гуравт хурдалжээ.
Б.Шатар Алдартын хурдан хүлгийн уяа сойлго тааруулж эхэлсэн түүх гэвэл 1958 онд Гурвансайхан, Өлзийт, Манлай сум гурван сум нийлж том наадам хийжээ. Аав нь, “цэргээс ирэх хүүд эмээл бэлдэх ажилтай,  чи энэ жил Дамбийсүхийг дагаж морьдоо уя” гэж. Тэгээд тэр жил  таван насны морь уяж  хязаалан хар үрээгээ түрүүлгэж хасуулаад, халзан даагаа айрагдуулж байв. Уг нь хоёр сайн шүдлэн байсан ч шөнө чөдөрлөж хоноод өглөө босоход байдаггүй гэнэ. Тэгсэн шавартай нууранд адуундаа зогсож байхаар нь хөтөлж очоод уралдуулсанд 19, 20-д давхижээ. Тухайн үед Буянтынхан ихэнхдээ морьдоо нийлж уядаг байсан гэнэ. Тэр үед машин тэрэг гэж байгаагүй, хоёр морьтой хүн уралдааны замын дунд хэрд зогсож чиглүүлдэг буюу жишдэг байж. Хязаалан дээр Шатарын аав, Лувсангомбо гуай хоёр жишсэн байна. Хар үрээ ганцаараа их хол тасарч ирээд аавынх нь моринд хорогдоод явдаггүй гэнэ. Тэгэхээр нь аав нь хар үрээнээсээ зугтаж байгаад наадамчин олны бараа харагдахад гуядаад явуулчихсан чинь хөөсөн гээд хасчихсан гэдэг. Азарга будилсан нь ч бас далим болсон гэх. Адуу нэг гор суучихаараа болдоггүй юм билээ хэмээн тэрээр хэлсэн. Учир юу гэвээс хар морь их хурдан мөртлөө ер түрүүлж, айрагдаж чадалгүй морьд эргэхэд л цээжинд гарч сайхан уралдаж байгаад үзүүр дээрээ суугаад зургаалдаг адуу байжээ. Харин айрагддаг халзан даага Өмнөговийн Занданбал гэж хүний адууны удамтай Лхачин гуайн унаган адуу. Шатар уяачийн дүүд бэлгэнд өгснийг уяж, сүүлд их хурдлуулж Өлзийт, Манлай зэрэг суманд түрүүлгэсэн байна.
Алдарт 1978 онд анх аймагтаа  их морь, соёолон хоёртой ирж шарга үрээгээ айрагдуулж байсан түүхтэй. Дараа нь Манлайн наадамд давхар уяагаар шарга үрээгээ аман хүзүүдүүлж, хул үрээгээ гуравлуулжээ. Тэр наадамд Өлзийт сум дөрвөн түрүүг нь хүртсэн гэдэг. Ер нь Өлзийт сумынханд Гурвансайхан сум их өгөөжтэй байдаг бөгөөд сумын наадмын таван түрүүг нэлээд айрагтай нь авч байсан удаатай. 1992 онд Өлзийт сумын 15 даага дараагаараа орж, Шатар Алдарт гурван адуутай очиж гурвуулаа айрагдаж байжээ.
Б.Шатар 1961 оноос нэгдлийн адуу авч 27 жил малласан бөгөөд 1990 онд түүний хоёр хүү нэгдэл адууг тарааж байв. Тэрээр, “Нэгдлийн олон адуу ганцаараа маллах амар эд биш, зудтай жил бол сүрхий шүү. Гэхдээ би нэгдлээс нэг ч адуу дутаагаагүй буцааж өгсөн. Намайг морь уях гэхээр сумын наадмын айраг хий гээд морьдыг маань тавиулаад гүү бариулдаг байлаа” хэмээн хуучилсан юм. Өөрөө 2004 онд аймгийн Алдарт уяач цол хүртсэн төдийгүй түүний нэг хүү аймгийн Алдарт, хоёр хүү, хоёр ач нь сумын Алдарт цолтой аж. 1958 онд морь уяж эхэлснээс хойш 17 түрүү, 70 гаруй айраг хүртсэн бөгөөд 1998 онд Дагийранз гуайн гавьяатын наадамд хоёр соёолон дараагаар нь айрагдуулж, 2003 онд Хулд сумын 80 жилийн ойд хонгор халзан азаргаа айрагдуулж, хар даага түрүүлгэж, давхар уяагаар Өлзийтөд халзан азарга, хар даага  хоёроо түрүүлгээд, саарал морь гуравт, хүрэн үрээ айрагдуулж байсан нь сэтгэлд нь хоногшин үлджээ.

У.Энхмаа