Аймгийн Алдарт уяач П.Ганбат: Оодон хээрийн эцэг Даян адууны угшилтай хээр азарга байсан

Увс аймгийн Баруунтуруун сумын уугуул, аймгийн Алдарт уяач П.Ганбаттай хийсэн ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.
-Сар хайрханы даншигт хол түрүүлсэн Оодон хээрийн эзэн юм байна. Эзэн хүнээ баярлуулсан эргэмэг хурдан хүлгийн тань талаар ярилцъя.
-Тэгье ээ. Би ерөнхийдөө  морь уясан цагаасаа хойш аймгийн ойгоос дээш баяр наадмаас 11 айраг, түрүү авсан хүн байгаа юм. 1995 оны Монголын хамгийн анхны бүсийн наадамд миний хээр соёолон хол түрүүлсэн. Тэрний дараа 1997 онд Өндөрхангай суманд болсон Ханнхөхийн төрийн тахилга наадмаас дөрвөн айраг авч байлаа. Зургаан насны морь мордуулаад дөрвийг нь айрагдуулах сайхан л юм билээ. Түүний дараа 2000 онд Алтанхөхийн төрийн тахилгад шүдлэн, хязаалан түрүүлгэсэн. 2008 онд болохоор Ховдод болсон  баруун бүсийн наадамд соёолон түрүүлгэж, хязаалан аман хүзүүдүүлсэн. Мөн тэр жил Ханхөхийн тахилгад хязаалан түрүүлгэж, азарга, соёолон, даага айрагдуулсан.
-Төрийн тахилгат наадмуудад одтой сайхан нааддаг юм байна?
-Тиймээ. Ах нь хүүхэд ахуй цагаасаа морь уясан хүн. Өөрөө уяад өөрөө унаад уралддаг. Тийм л их дур сонирхолтой байлаа. Гэхдээ надад нагац ах аймгийн Алдарт уяач, биеийн тамирын багш, сумын уяачдын холбоог үүсгэн байгуулагч Санж ах маань их тус болдог байсан.
-Тэгвэл анхны айраг, түрүүгээ хэдэн оны ямар наадмаас хүртэж байв?
-1983 оноос морь уяад тэр жилээ Баруунтурууны сангийн аж ахуйн ойд шүдлэн үрээ түрүүлгэж, хязаалан аман хүзүүдүүлэн, их насны морь таваар давхиулж байлаа. Гэхдээ миний уяж байсан морьдоос хамгийн өндөр амжилт үзүүлсэн нь Оодон хээр. Увс аймагт хамгийн анхны Түмэн эх цолтой, торгон жолоотой хүлэг юм шүү дээ. Дээр нь Сар хайрханы даншигт түрүүлэхдээ хурдаараа улсын дээд амжилт тогтоосон.  
-Оодон хээрийнхээ удам, угшлыг танилцуулаач?
-Эх тал нь МУ-ын Алдарт уяач Цэнд-Аюуш гэдэг хүний Зүүнговь гаралтай хонгор гүү. Харин эцэг нь Ханхөхийн хошууны Зузаан Даян гэдэг хүний адууны удмын хээр азарга байсан. Тэр их адуу, малтай баян хүн байсан юм гэнэ лээ.Оодон хээр дааган цагаасаа эхэлж уягдсан тэр жилээ сайн давхиагүй. Шүдлэндээ Хяргас, Баруунтуруун, Өндөрхангайн наадмуудад түрүүлсэн. Хязааландаа болохоор Тэс сумын 70 жилийн ой морьтны баяр гээд бүсийн чанартай наадам болсон тэрэнд түрүүлээд соёолондоо Сар хайрханд очиж 320 орчим үрээнд хол тасарч түрүүлсэн. Тэр жилээ ахиад хэд хэдэн баярт уралдаж түрүүлээд хавчиг жилээ дахин нэг түрүүлээд тэгээд л зарагдсан даа.
-Баруун бүсийнхэн чуулсан Сар хайрханы даншиг наадмын талаар бидэнд хуучлаач?
-Олон газрын олон уяачид ирсэн байсан шүү. Бид сумаасаа нэг гал  болж явсан юм. Би тэрхүү галынхаа ахлагчаар нэлээд олон жил ажилласан. Очсон хойноо Завханы боломжийн сайн гэсэн  60 гаруй соёолонтой сунгалаа. Тэгсэн миний хээр тасархай ирсэн. Тэгээд л “за ямар ч байсан эхний тав дотор ирэх л юм байна” гэсэн тооцоог гаргачихсан байсан чинь харин түрүүлсэн дээ. Хээр үрээг  орж ирмэгц хөлсийг нь хусчихаад ярилцлага энэ тэр өгчихсөний дараа арын морь нь ирсэн гэхээр их хол тасарсан байгаа биз.
-Тийм байна. Таныг өөрөө санал тавиад зарсан гэдэг юм билээ?
-Би компанийн адуу маллаж байгаад өрөнд орчихсон юм. Тэгээд л арга буюу морио зарж өрөө төлсөн дөө. Дамдин гуайд тухайн үеийн ханшаар 2,500,000 төгрөгөөр зарж, хээр морь маань очоод тэр хүнийг олонтоо баярлуулж, улсын Алдарт уяач болгосон доо. 
-Оодон хээрийн дүү бас их сайн давхисан гэх юм билээ. Тэр ямар адуу байсан юм бэ?
-Дүү нар нь гээд хэд хэдэн морь бий. Хамгийн сайн давхиж байгаа нь нэг саарал морь. Алтанхөхийн тахилгад даагандаа  таваар давхиад, Ховдын даншигт очиж долоолсон. Одоо надад 11 медальтай морь байна. Оодон хээрийн дүү гурав, дөрвөн эр унага гарснаас нэг нь Баруунтурууны Баттулга гэдэг адуучин залууд өгсөн. Одоо Дарханд байгаа гэнэ лээ. Тэнд очоод бас их олон айрагдаж, түрүүлсэн гэсэн.
-Яагаад “Оодон” гэж нэрлэсэн юм бэ?
-Тэр их сонин түүхтэй. Би засгийн адуу маллаж байсан гэж хэлсэн шүү дээ. Адуу дэллэж, хөөвөрлөх үед шийп байгууллагынхан ирж тусалдаг байсан юм. Тэгсэн ямар хүн нь тэгээд авчихсан юм бүү мэд. Дааганд нь сүүлийг нь тайрчихсан байсан. Хэд хоногийн дараа 6-р сарын 1-нд Өндөрхангайд дааганы уралдаан болж, түүнд хол тасарч түрүүлсэн юм. Тэгсэн Өндөрхангайнхан миний моринд “Оодон” гэдэг нэр өгчихсөн байсан. Түүнээс хойш хаа уралдсан газар нь Оодон хээр гэлцэх болсон юм.
-Оодон хээр ямархуу уяатай адуу вэ?
-Эхэндээ таван хөлс, долоо найман тартай уралддаг байсан. Харин сүүлдээ 13, 14 хөлстэй уралддаг болсон. Ер нь жаахан хатуу уяатай адуу даа.
-Алдартын нэртэй өөр хурдан хүлгүүдээ танилцуулаач?
-Од хүрэн гэж хурдан морь бий. Тэр хүрэн морь баруун таван аймгуудад их сайн давхисан. Завхан, Ховд аймгуудад болсон баруун бүсийн наадамд айрагдсан. Алтан хөхийн төрийн тахилгад бас айрагдсан.
-Хаанахын адуу вэ?
-Миний өөрийн унаган адуу. Нарийн хөөвөл эх тал нь Ханхөхий, эцэг тал нь Зүүнговь угшилтай болох юмуу даа. Соёолон хүртэл нь засаагүй. Азарга байхдаа уягдаж байгаагүй юм. Морь болгосноосоо хойш  уяж сайн ч давхиулсан. Одоо 13 медальтай морь байна. Мөн хоёр бүсийн наадамд амжилттай оролцсон нэг хээр морь байна.
-2008 онд Ховдод болсон  баруун бүсийн наадамд соёолон түрүүлгэж, хязаалан аман хүзүүдүүлсэн гэсэн. Гэтэл цуваан дээр өөр хүний нэртэй байх юм. Ямар учиртай юм бэ?
-Тиймээ. Түрүүлсэн хүрэн соёолон нь Хүрэлбаатар гэж хүний нэр дээр, аман хүзүүддэг хул хязаалан нь Нямдорж сайдын нэр дээр байгаа биз. Би хүний морь бас уянаа. Баруунтуруун сумын харьяат аймгийн Алдарт уяач Намсрайжав гэдэг хүний саарал хязааланг уяж Алтанхөхийн тахилгад түрүүлгэж байлаа. Алтанхөхийд бас Баруунтуруун сумын харьяат Баяраа гэж хүний хүрэн шүдлэнг түрүүлгэсэн.
-Хэдэн онд аймгийн Алдарт уяач цол хүртсэн юм бэ?
-11 айраг, түрүүний амжилтаар 1997 онд аймгийн Алдарт уяач болж байсан.
-Хотод суурьшаад удаж байна уу?
-Хоёр жил болох гэж байна. Миний бие хаа жаахан чилээрхээд эмчлүүлэх санаатай. Дээр нь хүүхдүүд ихэнх нь оюутан болоод тэгээд л ирсэн. Энд ирснээсээ хойш Булган аймгийн Дашинчилэн сумын наадамд нэг морь гурваар, Төв аймгийн Алтанбулаг суманд болсон бүсийн  наадамд даага таваар тус тус давхиуллаа. Увсын уяач ирсэн гэсэн сургаар улс амьтан бас адуу мал сонирхож байнаа. Ер нь манай тэндэхийн гүүг их сонирхох юм. Энд ирснээс хойш нэг хүү маань сумынхаа шилдэг унаач боллоо.Бид нэг иймэрхүү   л аж төрж байна даа.
-Бидний урилгыг хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа. Эрүүл энх байж, урт удаан наслаарай. Хурдан тууртын босоо цагаан хийморь таныг, таны үр хүүхдүүдийг өнө мөнх ивээж яваг.
-Баярлалаа. Та бүхний ажилд амжилт хүсье.
"Тод магнай" сэтгүүл Увс аймгийн тусгай дугаар