Сумын Алдарт уяач С.Одхүү: Дөрөвдүгээр ангид байхдаа морь уяад айрагдуулчихаж л байсан
А.Тэлмэн
2017 оны 9-р сарын 21 -нд
Хэнтий аймгийн Дадал сумын уугуул, сумын Алдарт уяач С.Одхүүтэй хийсэн ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.
-Уяачийн эрдэмд шамдсан үеийн дурсамжаар яриагаа эхэлье?
-Манай аав Санжаа Төв аймаг гаралтай хүн. ХАА-н дээд сургуулийг эдийн засагчаар төгсөөд 1967 онд Дадалд ирж суурьшсан. Манай ээж эндхийн уугуул хүн. Аав төр захиргааны байгууллагад ажилладаг, морь учиргүй уяхгүй ч сонирхдог хүн байсан. Дээхнэ үед Дадалд хоёр соёолон үрээ нь цувж түрүүлээд түүнээсээ болж хэл аманд орж явсан гэдэг. Миний хувьд ээжийн ээж нь хөдөө мал дээр байсан болохоор сургуулийн амралтаар голдуу л хөдөө гарч морь унадаг байсан.
-Хэний морийг унах уу?
-Ээжийн ээжийг уг нь Дэлгэр гэдэг ч манай эндхийнхэн Өмбөө гэж ярьдаг. Өмбөөгийн эгчийнх нь охинтой суусан Дорж гэж уг гарвал бол Увс аймгийн хүн байдаг. Дорж ах сумын Алдарт уяач л даа, Онон багт нутагладаг. Би амралтаараа Онон баг руу мал дээр гардаг болохоор Дорж гуайн морийг унана. Бас ээжийн дүү сумын Алдарт Очирбат гэж ахыгаа Очирваань гэж авгайлаад Ваань ах гэж дуудна. Бас Зинамидар гэж хүн байлаа, тэр хүний морийг унана. Тэгээд мориноос хүнддээд дөрөвдүгээр ангиасаа эхэлж уяа тааруулсаар 2011 онд сумын Алдарт уяач болсон.
-Дөрөвдүгээр ангиасаа гэхээр хүүхдээрээ шахуу юм байна. Хэний адуунаас уях уу?
-Өмбөөгийн адуу байсан. Ваань ахыгаа цэрэгт явтал нь уяаны ажилд нь тусалж байгаад цэрэгт явснаас нь хойш өөрөө бие даасан. Миний тааруулах ч юу байхав, дээхнэ үед чинь түмний жишгээр график маягтай л уядаг байсан. Одоо бол морины уяа өөр болчихсон шүү дээ. Би дөрөвдүгээр анги төгссөнөөсөө хойш Дорж гуай, Зинамидар гуай, Ваань ахтайгаа ч морь уяж байсан. Дөрөвдүгээр ангиасаа бие даагаад морь уяхад одоо бүрлээч болсон Очирхуяг ах бид хоёр нийлж нэг уяа болж байлаа. Тэгэхэд шүдлэн үрээ, даага энэ тэр айрагдуулж л байсан.
-Хүүхэд л юм чинь алдаж ононо. Хэцүү зүйл гардаг байсан байх?
-Хүүхэд гэлтгүй том хүнд ч алдаж онох юм байлгүй яахав. Дуртай юм нь болохоор яаж ч нойр алдаж хэцүү байсан явна шүү дээ. Айхтар нэр дээрээ мордуулах юм байхгүй, айрагдуулж ч сүйд болсон юм байхгүй, найм төгстөлөө явсан. Тэгээд наймдугаар ангиасаа хэсэг хөндийрч арав төгсөөд цэрэгт явсан. Цэрэгт байхдаа чөлөөгөөр ирээд нэг үрээгээ айрагдуулчихаад буцаж байлаа. Харин цэргээс ирээд мал дээр гарч уяа тааруулаад айраг амсалгүй зургаан жил болсон.
-Ямар угшил зүстэй үрээ вэ. Анхны айраг тэр үү?
-Өөрийн нэр дээр анхны айраг тэр. Өмбөөгийн саарал алаг гүүний үр төл Дадалдаа нэлээд тарсан. Надад нэг хээр гүү өгсөн, түүнийхээ үр төлөөр голдуу нааддаг байсан. Цэрэгт байхдаа хээр гүүнийхээ төл Том хээр морио айрагдуулж байсан.
-Гүүгээ ямар азарганд хураалгаж байв?
-Янз бүр л дээ. Дорж гуайд билүү, хүрэн, Имт хүрэн гээд азарганууд байсан. Өмбөөгийн адуу ерөнхийдөө Дорж гуайн адуунд байдаг. Тэр захиргаадалтын үед таван толгойгоос илүү байх эрхгүй. Тэгээд ганц нэг гүүнийхээ төлийг л уядаг байлаа.
-Та гадагшаа гарч нааддаг уу. "Алтаргана" наадамдаа оролцсон биз дээ?
-Би айхтар хол нааш цаашаа гараагүй, энүүхэн жалга дов, ойр хавийн сумаараа л наадаж байгаа. "Алтаргана"-д нэг даага аман хүзүүдсэн. Манай аавын найз Дарамренчин ахын алаг азарга нь надад нэг жил өвөлжсөн юм. Алаг азарганыхаа гүүнээс дүү бид хоёрт нэг, нэг гүү өгсөн. Түүний төлийн төлөөс гарсан даага энэ жил /2014 он/ "Алтаргана" наадамд айрагдлаа.
-Ер нь дандаа л нутгийн адуунууд байна уу, бас энд тэндээс цус хольсон уу?
-Цус холилгүй яахав, цус сэлбэж байж л адуу сайжирна. Дарамренчин ахын алаг азарга чинь Сүхбаатар аймгийн Баадуу угшилтай болоод явчихна. Мягмарын Мөнхтөрийн хүргэн ах нь Галшараас адуу авчирч, тэрнээс хоёр азарга надад байсан. Манай эндхийн аймгийн Алдарт уяач Базарханд гуайн сумандаа долоо түрүүлсэн хээр азарганы төл гээд, адуу бол гайгүй шүү.
-Нэлээн чанаржуулсан юм байна?
-Дорж гуайн хүрэн, Имт хүрэнг туувраар Дамбийням гуай урдаас авчирсан. Бүр 70-аад оны үед орж ирсэн адуунууд. Гэхдээ үр төл нь тасраагүй, одоо ч хурдалсаар л байна. Дээхнэ үеийн Өмбөөгийн адууны дэвсгэр нь сайн байсан. Ах эгч нь, Өмбөө өөрөө амьд сэрүүн байхдаа ярьдаг байсан юм. Хойно большевик хувьсгал гараад тэндээс дүрвэж наашаа зугтаахдаа хамаг юмаа хаяад өмссөн хувцастайгаа адуугаа бүгдийг нь хамж ирж байсан гэдэг. Сургачихсан, тэрэг чарганд хөллөдөг номхон адуу шүү дээ. Өөрөө ч моринд сайн хүн, морийг хөнгөлж жороо болгодог. Тэр үед орос, хужаа аль аль нь байсан, тэдэнтэй адуугаа постерне тавьж л гэр оронтой болж хөрөнгөжиж байсан гэдэг.
-Постерне цохих гэж бооцоот уралдаан уу?
-Постерне гэдэг нь орос үг л дээ. Хоёр адуу мөрийтэй уралдаж байгааг л хэлээд байгаа юм. Тэр нь тойруулга шиг ойрын зайнд уралддаг.
-Оросоос адуу оруулж ирэх үү?
-Тийм ямар юм байхав дээ. Дээхнэ үед манай нутгийн нэг ах хүү адуу мал хөөж ирдэг л байсан юм гэнэ лээ. Одоо бол тийм юм байхгүй ээ. Манай нутаг байгаль сайхан ч сүүлтэй, сүүлгүй чононууд нь адуу өсгөх боломж өгөхгүй юм. 60, 70 гүү унагалахад 10 хүрэхгүй унагатай л үлдэнэ шүү дээ. Сүүлдээ арга ядаад адуугаа хашдаг болсон чинь бас давжааруулаад байх шиг байна. Сүүлтэйгээс гадна сүүлгүй чоно ихтэй. Би 30 гаруй тооны азарга адуугаа алдаад сураг гаргаж чадаагүй. Ганц нэгээр нь адуу алдсан хүмүүс сургийг нь гаргаж эзнийг нь олчихоод байхад манай азарга адууны талаар ямар ч сураг гараагүй, сонин шүү.
-Өвөлдөө уяа морьдоо тэжээх үү?
-Чононоос хамгаалж хэдэн унага, уядаг хэдэн адуугаа тэжээдэг болоод байгаа.
-Бидний урилгыг хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа. Морь уях төрийн их хэрэгт тань амжилт хүсье.
"Тод магнай" сэтгүүл Хэнтий аймгийн тусгай дугаар
-Уяачийн эрдэмд шамдсан үеийн дурсамжаар яриагаа эхэлье?
-Манай аав Санжаа Төв аймаг гаралтай хүн. ХАА-н дээд сургуулийг эдийн засагчаар төгсөөд 1967 онд Дадалд ирж суурьшсан. Манай ээж эндхийн уугуул хүн. Аав төр захиргааны байгууллагад ажилладаг, морь учиргүй уяхгүй ч сонирхдог хүн байсан. Дээхнэ үед Дадалд хоёр соёолон үрээ нь цувж түрүүлээд түүнээсээ болж хэл аманд орж явсан гэдэг. Миний хувьд ээжийн ээж нь хөдөө мал дээр байсан болохоор сургуулийн амралтаар голдуу л хөдөө гарч морь унадаг байсан.
-Хэний морийг унах уу?
-Ээжийн ээжийг уг нь Дэлгэр гэдэг ч манай эндхийнхэн Өмбөө гэж ярьдаг. Өмбөөгийн эгчийнх нь охинтой суусан Дорж гэж уг гарвал бол Увс аймгийн хүн байдаг. Дорж ах сумын Алдарт уяач л даа, Онон багт нутагладаг. Би амралтаараа Онон баг руу мал дээр гардаг болохоор Дорж гуайн морийг унана. Бас ээжийн дүү сумын Алдарт Очирбат гэж ахыгаа Очирваань гэж авгайлаад Ваань ах гэж дуудна. Бас Зинамидар гэж хүн байлаа, тэр хүний морийг унана. Тэгээд мориноос хүнддээд дөрөвдүгээр ангиасаа эхэлж уяа тааруулсаар 2011 онд сумын Алдарт уяач болсон.
-Дөрөвдүгээр ангиасаа гэхээр хүүхдээрээ шахуу юм байна. Хэний адуунаас уях уу?
-Өмбөөгийн адуу байсан. Ваань ахыгаа цэрэгт явтал нь уяаны ажилд нь тусалж байгаад цэрэгт явснаас нь хойш өөрөө бие даасан. Миний тааруулах ч юу байхав, дээхнэ үед чинь түмний жишгээр график маягтай л уядаг байсан. Одоо бол морины уяа өөр болчихсон шүү дээ. Би дөрөвдүгээр анги төгссөнөөсөө хойш Дорж гуай, Зинамидар гуай, Ваань ахтайгаа ч морь уяж байсан. Дөрөвдүгээр ангиасаа бие даагаад морь уяхад одоо бүрлээч болсон Очирхуяг ах бид хоёр нийлж нэг уяа болж байлаа. Тэгэхэд шүдлэн үрээ, даага энэ тэр айрагдуулж л байсан.
-Хүүхэд л юм чинь алдаж ононо. Хэцүү зүйл гардаг байсан байх?
-Хүүхэд гэлтгүй том хүнд ч алдаж онох юм байлгүй яахав. Дуртай юм нь болохоор яаж ч нойр алдаж хэцүү байсан явна шүү дээ. Айхтар нэр дээрээ мордуулах юм байхгүй, айрагдуулж ч сүйд болсон юм байхгүй, найм төгстөлөө явсан. Тэгээд наймдугаар ангиасаа хэсэг хөндийрч арав төгсөөд цэрэгт явсан. Цэрэгт байхдаа чөлөөгөөр ирээд нэг үрээгээ айрагдуулчихаад буцаж байлаа. Харин цэргээс ирээд мал дээр гарч уяа тааруулаад айраг амсалгүй зургаан жил болсон.
-Ямар угшил зүстэй үрээ вэ. Анхны айраг тэр үү?
-Өөрийн нэр дээр анхны айраг тэр. Өмбөөгийн саарал алаг гүүний үр төл Дадалдаа нэлээд тарсан. Надад нэг хээр гүү өгсөн, түүнийхээ үр төлөөр голдуу нааддаг байсан. Цэрэгт байхдаа хээр гүүнийхээ төл Том хээр морио айрагдуулж байсан.
-Гүүгээ ямар азарганд хураалгаж байв?
-Янз бүр л дээ. Дорж гуайд билүү, хүрэн, Имт хүрэн гээд азарганууд байсан. Өмбөөгийн адуу ерөнхийдөө Дорж гуайн адуунд байдаг. Тэр захиргаадалтын үед таван толгойгоос илүү байх эрхгүй. Тэгээд ганц нэг гүүнийхээ төлийг л уядаг байлаа.
-Та гадагшаа гарч нааддаг уу. "Алтаргана" наадамдаа оролцсон биз дээ?
-Би айхтар хол нааш цаашаа гараагүй, энүүхэн жалга дов, ойр хавийн сумаараа л наадаж байгаа. "Алтаргана"-д нэг даага аман хүзүүдсэн. Манай аавын найз Дарамренчин ахын алаг азарга нь надад нэг жил өвөлжсөн юм. Алаг азарганыхаа гүүнээс дүү бид хоёрт нэг, нэг гүү өгсөн. Түүний төлийн төлөөс гарсан даага энэ жил /2014 он/ "Алтаргана" наадамд айрагдлаа.
-Ер нь дандаа л нутгийн адуунууд байна уу, бас энд тэндээс цус хольсон уу?
-Цус холилгүй яахав, цус сэлбэж байж л адуу сайжирна. Дарамренчин ахын алаг азарга чинь Сүхбаатар аймгийн Баадуу угшилтай болоод явчихна. Мягмарын Мөнхтөрийн хүргэн ах нь Галшараас адуу авчирч, тэрнээс хоёр азарга надад байсан. Манай эндхийн аймгийн Алдарт уяач Базарханд гуайн сумандаа долоо түрүүлсэн хээр азарганы төл гээд, адуу бол гайгүй шүү.
-Нэлээн чанаржуулсан юм байна?
-Дорж гуайн хүрэн, Имт хүрэнг туувраар Дамбийням гуай урдаас авчирсан. Бүр 70-аад оны үед орж ирсэн адуунууд. Гэхдээ үр төл нь тасраагүй, одоо ч хурдалсаар л байна. Дээхнэ үеийн Өмбөөгийн адууны дэвсгэр нь сайн байсан. Ах эгч нь, Өмбөө өөрөө амьд сэрүүн байхдаа ярьдаг байсан юм. Хойно большевик хувьсгал гараад тэндээс дүрвэж наашаа зугтаахдаа хамаг юмаа хаяад өмссөн хувцастайгаа адуугаа бүгдийг нь хамж ирж байсан гэдэг. Сургачихсан, тэрэг чарганд хөллөдөг номхон адуу шүү дээ. Өөрөө ч моринд сайн хүн, морийг хөнгөлж жороо болгодог. Тэр үед орос, хужаа аль аль нь байсан, тэдэнтэй адуугаа постерне тавьж л гэр оронтой болж хөрөнгөжиж байсан гэдэг.
-Постерне цохих гэж бооцоот уралдаан уу?
-Постерне гэдэг нь орос үг л дээ. Хоёр адуу мөрийтэй уралдаж байгааг л хэлээд байгаа юм. Тэр нь тойруулга шиг ойрын зайнд уралддаг.
-Оросоос адуу оруулж ирэх үү?
-Тийм ямар юм байхав дээ. Дээхнэ үед манай нутгийн нэг ах хүү адуу мал хөөж ирдэг л байсан юм гэнэ лээ. Одоо бол тийм юм байхгүй ээ. Манай нутаг байгаль сайхан ч сүүлтэй, сүүлгүй чононууд нь адуу өсгөх боломж өгөхгүй юм. 60, 70 гүү унагалахад 10 хүрэхгүй унагатай л үлдэнэ шүү дээ. Сүүлдээ арга ядаад адуугаа хашдаг болсон чинь бас давжааруулаад байх шиг байна. Сүүлтэйгээс гадна сүүлгүй чоно ихтэй. Би 30 гаруй тооны азарга адуугаа алдаад сураг гаргаж чадаагүй. Ганц нэгээр нь адуу алдсан хүмүүс сургийг нь гаргаж эзнийг нь олчихоод байхад манай азарга адууны талаар ямар ч сураг гараагүй, сонин шүү.
-Өвөлдөө уяа морьдоо тэжээх үү?
-Чононоос хамгаалж хэдэн унага, уядаг хэдэн адуугаа тэжээдэг болоод байгаа.
-Бидний урилгыг хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа. Морь уях төрийн их хэрэгт тань амжилт хүсье.
"Тод магнай" сэтгүүл Хэнтий аймгийн тусгай дугаар
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна