Уралдааны үед ашиглагдах энергийн эх үүсвэр, түүнийг нөхөх


Адууны тэжээлийн хэрэгцээ нь гүйцэтгэж байгаа ажлын төрөл болон хэмжээнээс хамааран харилцан адилгүй байна. Хурдны адуунд ачаалал нэмэгдэх хэрээр шаардагдах энергийн хэмжээ нэмэгдэнэ. Хурдан морины уралдаан гэдэг физиологийн талаас нь авч үзвэл тодорхой ачааг (өөрийн биеийг унаач хүүхдийн хамт) булчингийн ажлын үр дүнд адил зайд хэрхэн богино хугацаанд зөөвөрлөх вэ гэсэн ойлголт. Энэ нь булчингийн хөгжил ба булчин ажиллах үеийн энергийн нөөц, хүчилтөрөгчийн хангамжаас хамаарна.
Амьтны хөдөлгөөн нь мэдрэлийн тогтолцоо буюу тархи, нугас, түүний удирдлагын доор харилцан хамааралтай ажилладаг олон дааврууд, биологийн идэвхит бодисуудын үйлдлийн үр дүнд үүсэх биеийн бүх булчингуудын эмх цэгцтэй агшилт, суналтын үр дүн юм.
Булчин агших нь энерги шаардана. Энэ энергийг зөвхөн хоол тэжээл дэх нүүрс ус, өөх тос, уургаас авдаг. Гэхдээ тэжээлд агуулагдах эдгээр энерги биед ормогц шууд ашиглагддаггүй. Гаднаас орсон тэжээл амны хөндийгөөс шулуун гэдэс хүртэлх тэжээл боловсруулах эрхтэний янз бүрийн хэсгүүдэд боловсрогдон задарч элгэнд очно. Элгэнд дахин боловсруулалтад орж зарим хэсэг нь биеийн эд, эс болон даавар, фермент гэх мэт биологийн идэвхт бодисуудын бүтцийн хэсгүүд болохын зэрэгцээ зарим нь энергийн нөөц болон хадгалагдана. Элэг ба булчинд гликоген, булчин ба биеийн тодорхой хэсгүүдэд өөх хэлбэрээр энерги хадгалагдана. Уураг нь биеийн бүтцийн үндсэн хэсэг болохын зэрэгцээ энергийн нэг эх сурвалж юм. Гэхдээ уургийн нэгдлүүд нилээд хожуу үед энерги болон ашиглагдах ба энэ нь биедэх бодисын солилцоо гүнзгий хямралд орж эхэлж байгаагийн илэрхийлэл болдог.
Булчин агшихдаа АТФ (аденезинтрифосфат) хэмээх онцгой нэгдлийг задрахад чөлөөлөгдсөн энергийг ашигладаг. АТФ нь АДФ (аденезиндифосфат) ба фосфорын хүчил болон задардаг ба үүний үр дүнд энерги чөлөөлөгддөг.
Булчингийн агшилт цааш хэвийн үргэлжлэхийн тулд АДФ дахин АТФ болон нийлэгжих шаардлагатай бөгөөд энэ үйл нь биед нөөц хэлбэрээр хадгалагдаж байгаа гликогений задралын үр дүнд үүсэх энергийг нэн тэргүүнд ашиглана. Үүнтэй зэрэгцэн гликоген задарч глюкозыг үүсгэнэ. АТФ-ийн задралын үр дүнд үүссэн фосфорын хүчил глюкозыг фосфоржуулах ба гексазофосфат хэмээх нэгдлийг үүсэхэд ашиглагдана. Энэ мэт фосфор агуулсан их энергит хэд хэдэн нэгдлүүдийн дараалсан задрал ба дахин нийлэгжилтийн гинжин урвалын үр дүнд булчин агших ба эцсийн шатанд сүүний хүчил үүснэ. Эдгээр урвал нь хүчилтөрөгч ашиглахгүйгээр явагддаг.
Ийнхүү хүчилтөрөгчгүй орчинд явагдсан гинжин урвалуудын үр дүнд үүссэн сүүний хүчил хэмээх нэгдэл булчинд хуримтлагдаж эхлэх ба энэ нь хүчилтөрөгчтэй исэлдэж ус ба нүүрсхүчлийн хий болтлоо задарна. Үүссэн сүүний хүчлийн зарим хэсэг нь задрах ба үүний үр дүнд үүссэн энерги үлдсэн сүүний хүчлээ глюкоз, цааш нь гликоген болгон хувиргахад зарцуулагдана. Хүчилтөрөгч дутагдсан үед энэ үйл алдагдсанаар булчинд их хэмжээний сүүний хүчил хуримтлагдана. Энэ нь булчин цуцах, улмаар хөндүүр үүсэх шалтгаан болно. Байнгын бэлтгэлгүй хүн ямар нэг зайд гүйх, идэвхитэй хөдөлгөөн, биеийн хүчний ажил хийсний дараа булчин хөшиж хөндүүрлэдэг. Энэ нь булчинд сүүний хүчил хуримтлагдсаны сонгодог жишээ юм.
Тогтмол хурдтай уралдаж байгаа адууны энергийн нөөцийг “сэлбэхэд” шаардагдах гликогений задрал алгуур явагдана. Энэ үед үүссэн сүүний хүчлийг задлах, дахин нийлэгжүүлэхэд шаардагдах хүчилтөрөгчийн хүрэлцээ ч боломжтой байдаг.
Байнгын бэлтгэл буюу идэвхтэй хөдөлгөөн нь булчинг хөгжүүлнэ. Энэ үед булчингийн ширхгийн тоо олширдоггүй боловч хэмжээ нь томордог тул хүч нь нэмэгддэг. Булчингийн ширхэг хэдий чинээ бүдүүн байх тутам түүний хүч нь төдий чинээ их байна. Энэ чадварыг нэмэгдүүлэхийн тулд булчингийн ачааллыг зохистойгоор нэмэгдүүлдэг. Өөрөөр хэлбэл морио тэжээж байгаа үедээ огцом хэт ачаалал өгөхгүйгээр тогтмол ачаалал өгөх нь идсэн тэжээл өөхөн тарга биш махан тарга буюу булчин хөгжих, нөгөө талаас амьсгаа задрах, ингэснээр ачааллын үед хүчилтөрөгчийн дутагдалд орохгүй байх урьдчилсан нөхцөл нь болж байдаг. Тар нь ачааллын үед уушгины агааржилтыг сайжруулах үндсэн дасгал юм. Түүнчлэн тар хийснээр булчинд миоглобин хэмээх өвөрмөц уургийн нийлэгжилтийг идэвхижүүлнэ.
Амьсгаа их үед уушгинд орсон агаар тогтвортой байж чадахгүйгээс хүчилтөрөгч цусанд шилжиж амждаггүй.
Өгсүүр зам туулах, богино зайд огцом хурд нэмэх (тар) зэрэг нь асар их энергийг шаардана. Өөрөөр хэлбэл АТФ болон гликогений хэрэгцээ эрс нэмэгдэнэ. Энэ үед шаардагдах хүчилтөрөгчийг авах боломж хязгаарлагддагаас сүүний хүчлийн хуримтлал эрс нэмэгдэж булчин цуцаж хурд саарч эхлэнэ. Мөн хүчилтөрөгч дутагдах хэрээр цусанд нүүрсхүчлийн хийн агууламж нэмэгдэж байдаг. Нүүрсхүчлийн хий цусанд нэмэгдэхээр амьсгалын давтамж олширно. Эдгээр болон дээр дурдсан бусад эрдэс бодисын дутагдлын улмаас хурдан моринд хөлний гэмтэл, багтрах болон бусад эмгэгүүд үүсэх шалтгаан болно.
Эдгээр нөхцөл байдлыг урьдчилан харж хурдан мориныхоо уралдааны замын хурдны хуваарилалтыг зөв тооцох нь амжилтад нөлөөлнө. Үргэлжлэл бий...
ХААИС-ийн профессор багш, "Чандмань-Идэр" ХХК-ийн захирал С.Ганбат
Цахим хаяг: ganbat_vet@muls.edu.mn
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
-
Ням, 16:47 минут Сонгомол бага насанд Ч.Ганцогтын хээр түрүүллээ
-
Ням, 14:55 минут Сонгомол бага насанд 105 даага бүртгүүлж, 76 мордл…
-
Ням, 14:46 минут АХ-ын 104 жилийн ойн сонгомол дунд насны ангилалд…
-
Ням, 13:53 минут Сонгомол дунд насанд Д.Даяндэмидийн Наран зээрд т…
-
Ням, 13:12 минут Сонгомол дунд ангиллын хурдан хүлгүүд мордлоо
-
Ням, 12:16 минут Сонгомол дунд насны ангилалд 106 хүлэг бүртгүүлжэ…
-
Ням, 11:54 минут АХ-ын 104 жилийн ойн сонгомол дээд насны ангилалд …
-
Ням, 10:35 минут Сонгомол дээд насанд Г.Хүрэлбаатарын хүрэн халзан …
-
Ням, 09:09 минут Сонгомол дээд ангиллын хүлгүүд гарааны зурхай рууг…
-
Ням, 07:59 минут Сонгомол дээд насны ангилалд 78 хүлэг бүртгүүлжээ
-
Бямба, 16:15 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан даагану…
-
Бямба, 15:28 минут Ш.Мөнгөншагайн сартай хээр даага түрүүллээ
-
Бямба, 14:32 минут Уралдаанч Б.Нармандах: Уяач ах нараасаа суралцах г…
-
Бямба, 13:54 минут Хамгийн бага нас дааганы уралдаанд 240 даага бүртг…
-
Бямба, 13:07 минут Уралдаанч Н.Боорчи: Шүдлэн түрүүлгэж, соёолонгоо …
-
Бямба, 12:29 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан соёолонг…
-
Бямба, 11:20 минут З.Мэндсайханы хул соёолон түрүүллээ
-
Бямба, 09:56 минут МУ-ын Алдарт уяач Ч.Уламбаяр: Дөрвөн настай морины…
-
Бямба, 09:14 минут Фото - Соёолон мордуулахын эргэн тойронд
-
Бямба, 08:02 минут 195 соёолон бүртгүүлжээ
-
Баасан, 17:43 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан их насны…
-
Баасан, 17:01 минут Л.Анхбаатарын хүрэн халзан морь түрүүллээ
-
Баасан, 16:01 минут Уралдаанч Ц.Түвшинсайхан: Ээжээ, ааваа хүү нь түрү…
-
Баасан, 15:43 минут МУ-ын Алдарт уяач Ч.Амарсанаа: Баянхонгороос анх у…
-
Баасан, 15:05 минут 210 их насны морь бүртгүүлжээ
-
Баасан, 12:43 минут АХ-104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан азарганууд
-
Баасан, 11:58 минут МУАУ И.Золбоогийн хүрэн халзан азарга түрүүллээ
-
Баасан, 08:49 минут Фото - Азаргаа мордуулав
-
Баасан, 08:27 минут 153 азарга бүртгүүлжээ
-
7-р сарын 10 -нд Манлай уяач Х.Улам-Өрнөх: Морь айрагдана гэдэг оло…
-
7-р сарын 10 -нд Уралдаанч Б.Эрдэнэбилэг: Бөмбөгөө ахыгаа нэг оруул…
-
7-р сарын 10 -нд Б.Лхагвацэрэн:Таван жилийн дараа төрийн наадмын хи…
-
7-р сарын 10 -нд Ж.Түмэн-Өлзийн бор шүдлэн түрүүллээ
-
7-р сарын 10 -нд Тод манлай уяач О.Батбилэг:Түрүүлэх байх гэж бодсо…
-
7-р сарын 10 -нд 225 шүдлэн бүртгүүлжээ
-
7-р сарын 10 -нд АХ-ын 104 жилийн ойн эхний 10-т хурдалсан хязаалан…
-
7-р сарын 10 -нд Б.Гантигийн сартай хүрэн хязаалан түрүүллээ
-
7-р сарын 10 -нд Хязаалан 256 бүртгүүлжээ
-
7-р сарын 10 -нд Хүйн долоон худагт хязаалангийн эргэн тойронд
-
7-р сарын 02 -нд Эрдэмт уяачид, эрэмгий хүлгүүд- Тод манлай уяач С.…
-
2024 оны 8-р сарын 05 -нд Хангайн бүсийн сонгомол бага насанд Х.Бат-Эрдэнийн…
-
2024 оны 8-р сарын 05 -нд Хангайн бүсийн дааганы уралдаанд М.Цэрэнжавын хээр…
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсийн сонгомол дээд насанд С.Баярсайханы …
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсэд Я.Содбаатарын бор соёолон түрүүллээ
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсийн их насанд Э.Бат-Эрдэнийн Солонго зэ…
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсэд Д.Батбаярын Түмт хээр азарга түрүүлж…
-
2024 оны 8-р сарын 01 -нд Хангайн бүсийн сонгомол дунд насны ангилалд Г.Ганб…
-
2024 оны 7-р сарын 31 -нд Хангайн бүсэд П.Баярбатын бор хязаалан түрүүллээ
-
2024 оны 7-р сарын 31 -нд Хангайн бүсэд Г.Энхбатын хар шүдлэн түрүүлжээ
-
2024 оны 7-р сарын 28 -нд "Говьшанхын хурд-7" говийн бүсийн уралдааны сонгом…
-
Ням, 10:35 минут Сонгомол дээд насанд Г.Хүрэлбаатарын хүрэн халзан …
-
Бямба, 11:20 минут З.Мэндсайханы хул соёолон түрүүллээ
-
Ням, 13:53 минут Сонгомол дунд насанд Д.Даяндэмидийн Наран зээрд т…
-
Бямба, 16:15 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан даагану…
-
Бямба, 15:28 минут Ш.Мөнгөншагайн сартай хээр даага түрүүллээ
-
Ням, 16:47 минут Сонгомол бага насанд Ч.Ганцогтын хээр түрүүллээ
-
Ням, 14:46 минут АХ-ын 104 жилийн ойн сонгомол дунд насны ангилалд…
-
Бямба, 09:56 минут МУ-ын Алдарт уяач Ч.Уламбаяр: Дөрвөн настай морины…
-
Бямба, 12:29 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан соёолонг…
-
Ням, 07:59 минут Сонгомол дээд насны ангилалд 78 хүлэг бүртгүүлжээ
-
Ням, 11:54 минут АХ-ын 104 жилийн ойн сонгомол дээд насны ангилалд …
-
Бямба, 13:07 минут Уралдаанч Н.Боорчи: Шүдлэн түрүүлгэж, соёолонгоо …
-
Ням, 14:55 минут Сонгомол бага насанд 105 даага бүртгүүлж, 76 мордл…
-
Ням, 13:12 минут Сонгомол дунд ангиллын хурдан хүлгүүд мордлоо
-
Бямба, 08:02 минут 195 соёолон бүртгүүлжээ
-
Бямба, 13:54 минут Хамгийн бага нас дааганы уралдаанд 240 даага бүртг…
-
Ням, 12:16 минут Сонгомол дунд насны ангилалд 106 хүлэг бүртгүүлжэ…
-
Бямба, 09:14 минут Фото - Соёолон мордуулахын эргэн тойронд
-
Ням, 09:09 минут Сонгомол дээд ангиллын хүлгүүд гарааны зурхай рууг…
-
Бямба, 14:32 минут Уралдаанч Б.Нармандах: Уяач ах нараасаа суралцах г…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна