Улсын цолчин Г.Далантай: Монголд хурдан морь цоллодог анхны мэргэжлийн хүн нь би
-Олон жил төрийн наадамд айрагдаж түрүүлсэн хүлгэдийн онгод хийморийг мялаасан гэдэг. Ингэхэд хичнээн жил морь цоллосон бэ?
-Би 32 жил тасралтгүй улсын баяр наадамд түрүүлж, айрагдсан морьдыг цоллосон. 1972-2004 он хүртэл зургаан насны 200 гаруй хурдан хүлгийн цолыг дуудсан байх юм. Үүнийг маань үнэлж, 2000 оны битүүний өдөр ММСУХ-ноос надад утга төгөлдөр, яруу эгшиглэнт улсын морь цоллооч үнэмлэхний №1 өгсөн. Өөрөөр хэлбэл монголд хурдан морь цоллодог анхны мэргэжлийн хүн гэсэн үг. Энэ үнэмлэхний №2 -г Түмэнбаяр, №3 –г нь Багануур дүүргийн харьяат Цэрэндаваа нар авсан. Холбооны дүрмэнд зааснаар таван жил тутамд морь цоллооч нарт цол олгох ёстой юм билээ.
-Анх удаа морь цоллож байсан үеэ эргээд дурсахад сонин байх болов уу?
-Миний аав Хөвсгөл аймгийн Цагаан-Уул сумын харьяат Гомбосүрэн гэдэг хүн байсан. Долоон жил аавынхаа уясан хурдан морьдыг унаж уралдуулсан. Аав маань морь уяхаас гадна морь цоллодог, айлын найранд ерөөл хэлдэг байсныг нь би өвлөсөн гэх үү дээ. Дараа нь 1970-аад оны эхээр монголын радиод сурвалжлагч хийдэг байхдаа морины талаар их сурвалжилсан даа. Тэгж яваад нэг удаа морь цоллосон чинь Хурц сайд “Чи Төв аймгийнх уу” гэж байна. “Үгүй ” гэсэн чинь. “Төв аймгийнхан наадамд будлиантуулаад байдаг юм. Чи улсын наадмын морь цоллобол яасан юм бэ” гэж санал тавилаа. Ингээд л улсын наадмын хурдан морьдыг цоллох болсон юм. Үүнээс хойш хурдан морины комиссын гишүүнээр 20 гаруй ажилласан. Комиссын гишүүнээр ажиллана гэдэг нь уралдах морьдыг бүртгэнэ, дугаар өгнө, морьдоо гаргаж, гараа хүртэл тууна гээд холбоотой бүхнийг хийдэг юм. Зарим нэг нь Далантай 4-5 хүнийг ажлыг зэрэг хийдэг гээд цаашлуулнаа.
-Та олон сайхан хурдан буянгуудын цолыг дуудаж байсан байх. Хамгийн их сэтгэлд үлдсэн наадмынхаа дурсамжаас хуваалцаач?
-Хамгийн анх улсын наадамд морь цоллохдоо тойруулгын хүрэн халтар /МУ-ын Манлай уяач Данзаннямын хүрэн/ азаргыг, Төв аймгийн Баянцагаан сумын уугуул Дамдинсүрэнгийн Хилэн хар азаргыг, их насанд Баян-Өнжүүлийн буурал, Сандагдоржийн буурал, Гийнаагийн буурал зэрэг хурдан буянгуудын цоллож явлаа. Тэр үедээ л шуугиулж явсан хурдууд л даа. Ер нь олон сайхан хурдан ажнайгуудын цолыг дуудаж явсан даа. Тэднээс Манлай уяач Д.Түвдэнгийн алаг морийг хоёр удаа улсад түрүүлэхэд нь цоллож байсныгаа дурсах дуртай байдаг. Энэ бол АХ-ын 60, 61 жилийн ой шүү дээ. Алаг морийг хамгийн сүүлд түрүүлэхэд Түвдэн гуай хүүхдийн фондод бэлэглэсэн юм. Төрдөө данстай, түмэндээ алдартай энэ хүлгийг зодог тайлахад “Алаг морины төвөргөөн” нэртэй наадам зохиож би мөн цолыг нь дуудаж байлаа. Монголын морины түүхэнд гайхагдсан тэр сайхан хурдан буянг цоллох хувь тэр болгон тохиохгүй шүү дээ. Олон жил цоллуулчихсан морь дуудаад эхлэнгүүт зөн зовингоороо мэдээд чих нь сортолзоод байдаг юм.
-Таныг хурдан морины цолыг нас насаар нь өөрчилсөн гэдэг байхаа?
-Ер нь хурдан морины цол эрт үеэс уламжлагдаж ирсэн. Ардын аман зохиолд ч Ц.Дамдинсүрэн гуайн “Зуун билэг оршивой” номонд ч байдаг шүү дээ. Хүмүүс дутуу хагас сурчихаад нас болгоныг нэг цолоор цоллодог байсан. Тиймээс би нэг удаа морины комисст энэ тухай саналаа хэлтэл Хурц сайд, Гарам-Очир, Дамдинсүрэн гуай нар “тэгвэл чи өөрөө зохио. Маргааш зохиогоод ирж чадах уу” гэж байна. Жаахан эмээсхийгээд бичээд ирлээ. Тэгээд уншсан “болж байна” гэнэ. Ийнхүү өөрийнхөө зохиосон цолоор 20 гаруй жил дуудсан.
-Таны зохиосон цол өмнөхөөсөө юугаараа онцлог вэ?
-Нас насанд тохирсон магтаал шүлэгтэй. Түүнээс гадна тухайн нас уралддаг газар орныг оруулж өгснөөрөө онцлог л доо. Нэг сонин юм ярихад миний бичсэн цолонд:
Эзэн богд Чингис хааны
Их сүргийн удам
Эрэмгий цагаагч гүү
Өл буурал азарганы удам гэсэн мөр байдаг юм. Цол гарсны дараа сонинд хэвлэнэ гэж байсан ч хойшлогдсоор 1980 онд “Шинэ мэдээ”-д гарсан байсан. Гэхдээ нөгөө хэсгийг хасчихсан байж билээ.
Ази тивийн цээжинд нутагтай
Алтан соёмбот тугтай
Эртний монгол улсын
Үндэсний их баяр цэнгэл наадмын
Хурдан морины уралдаанд айрагдаж
Алт, мөнгө, хүрэл медалийг зүүсэн
Бум бужигнасан Буянт-Ухаа дээгүүр
Тоосноосоо сугарч, торойтлоо цойлж
Унасан хүүхдийнхээ уухайгаар
Улам улам хурдалж
Барианы газар ойртох тусам
Баярын магнай тэнийсэн
Бат идэр хүлэг
Улсын наадамд түрүүлсэн
Удамт хурдан хүлэг ээ гэж хэлээд жолоог нь өргөхөд айрагдсан морьдыг хүүхдүүд гийнгоолдог юм. Энэ цолонд Түргэний гол, Айдасын даваа, Алдар толгой, Буянт-Ухаа гээд хурдан морь олон жил уралдсан газар усны нэр ордгийг морь сонирхогчид анзаарсан байхаа.
Жишээ нь даага цоллохдоо:
Сүүн шүд нь ургаж гүйцээгүй
Сүүлний үе бүдүүрч амжаагүй гэх мэтчилэн цоллодог. Мөн миний саналаар нэ жилийн баяр наадмын баян ходоодыг цоллож байсан. Уг нь барьдаг цоллодог байвал зан заншил аль ч талаасаа тустай.
-Одоо бүх хүмүүс таны зохиосон цолоор цоллодог уу?
-Тэгж байх шиг байна. Дамдинсүрэн гуай морины комисст байхдаа цол дууддаг хүмүүсийг наадмаас өмнө шалгаруулаад 7-р сарын 10-нд дахин шалгаж, аль нас цоллохыг нь хэлж өгдөг байсан. Сүүлийн үед энэ жишиг алдагдаж, нэг хүн хэд хэдэн нас цоллож байна. Морь цоллох хүн олдохгүй байгаадаа ч биш байх. Ер нь бол зургаан насны морийг зургаан өөр хүн цоллох ёстой. Дээхэн үед азарга, их нас, даагыг цэнгэлдэхэд, соёолон, хязаалан, шүдлэнг уяачдын наадмаар цоллодог байсан.
Ярилцсанд баярлалаа. Та урт насалж удаан жаргаарай.
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 2024 оны 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна