«Өндрийн өвс» дууны домог
Хууччуул өвгөд ийн өгүүлýх нь: Шанхûн ар Ширээ шавагтай гэдэг усны цэнгэгийг ууж өвсний соргогт бэлчээсэн олон адуутай Цэсэр гэлэн гэгч хүн урьд цагт байсан гэнэ. Цэсэр гэлэн адуунд гарамгай, моринд эрэмгий, найр наадамд дуртай хүн байжээ. Гэтэл нэг явдал тэр нутагт болжээ.
Юун хэмээвээс: Тэр нутгийн хэсэг ард харийн доншуур худалдаач хоёрын хооронд юунаас ч юм бэ бяцхан мөргөлдөөн болж «олны олон арван цэн» гэгчээр нутгийн ардууд түшмэд уг хэргийг мөрдөн хөөцөлдөж, Цэсэр гэлэнг сэжиглэж баривчлах юм болж гэнэ. Үнэндээ ч Цэсэр гэлэн тэр будилаанд оролцсон юм байж. Энэ тухай нутгийн нэг ард мэдчихээд Цэсэр гэлэнд хэл хүргэжээ. Цэсэр гэлэн уг хэргээс холбогдолгүй мултран гарах арга сүвэгчилж элдвийг тунган бодсоны эцэст Богдын Хүрээ орох нь зүгээр гэж шийджээ.
Тэгээд сүргийн манлай болсон холч морио барж унаад Шанхаас наран шингэхийн үед гарч, шөнөжин яваад ургахын улаан нарнаар Хүрээний өмнөх Хан уулын Бурхантын даваан дээр / Айдсын даваа ч гэдэг/ гарч иржээ. Тэгээд тэр даваан дээр бууж морио амсхийлгэн амрааж суух зуур эргэн тойрныг ажин харвал үнэхээрийн сайхан, өглөөний наранд өндрийн өвс урт богиноороо шүүдэртэн жигдэрч, манан голын хөндий даган хөвөлзөхүйд түүний сэтгэл хөдлөн «Өндрийн өвс» гэдэг дууны үгийг зохион аялан дуулсан юм гэдýг. Цэсэр гэлэн тэр өдрөө Хүрээний зах дээр зодоон цохион гаргаж байсан гэх бөгөөд хүний амины хэргээс ямар ч шийтгэлгүй мултран гарчээ. Учир нь орой нь Шанхàд байсан гэх боловч өглөө нь Хүрээнд байна гэдэг үнэмшилгүй явдал. Ингэхээр уг хэрэгт Цэсэр гэлэн оролцоогүй байх нь гэж нутгийн ноёд түшмэд үзсэн гэнэ.
Өндрийн өвс
Өндөр богиноороо шүүдэртээд байна
Өндөр дээрээс харахад
Өнгийн чиг бараа илхэн байна
Олон адуугаа цуглуулаад
Ороохон чиг хулыгаа гэнэтхэн чиг барилаа
Бариад авсныхаа хойно
Баярлаад чиг уналтай морь биш үү
Сэм сэмхэн гишгэдэлтэй
Цэвэрхэн чиг хул морü биш үү
Дэмий чиг мориор барьдаггүй
Дэндхэн чиг хэвээрээ баръдаг моръ биш үү
Уургаар чиг баръдаггүй
Урьхан аргаар баръдаг морь биш үү
Хорüхон чиг хоногийн газрыг
Хоногоор чиг товчлоод ирлээ биш үү
Хоногийн чиг газрыг
Хоёрхон чиг цагаар товчлоод ирлээ биш үү
Одоо цуцсан чиг гэхэд
Хазаар зуузайгаа дармаа нь
Харин чиг
Халахын янзтай байна
Газрын чиг хол биш
Сэтгэлийн чиг хойргынх биш үү
Газрын чиг хол үнэн биш үү
Сэтгэлийн чиг хойрго худлаа биш үү
Чиний минü зоригоос
Морины минь зориг илүү байгаа биш үү
Өсөхдөө чиг ханшсан
Өвгөн чиг хул морü эвий хөөрхий
Толиноос чиг тодорхой тэр минь
Тороéн товолзуулсаар айсуй хөөрхий
Эзэн дээ
Зээ гурван Богд өршөө!» гэсэн сайхан дууг Өмнөговь аймгийн Øàнхûí нутгаар явбал сонсож болох билээ.
Үүгээр зогсохгүй «Холч морь» хэмээх дууг Цэсэр гэлэн зохиосон, т¿¿íèé өөрийн нь хурдан хул морины тухай дуу бололтой.
Өгүүлэх нь:
Цэсэр гэлэнд нутаг хошуундаа алдаршсан нэгэн сайхан хул ìîðü байжээ. Гэтэл зүүн зүгээс нэг хулгайч ирж тэр хул морийг нь õóëгайлан авч оджээ. Цэсэр гэлэн хул мориндоо Шанх нутгийн Øèðýý тавагтайн уснаас өөр ус унаган цагаасаа аваад нас бие гүйцэн ã¿éöòýë амсуулаагүй юм гэнэ. Хул морь өөр ус амсдаããүй сурчихсан þì байж. Тэгээд Цэсэр гэлэн, хайртай сайн морио уудаг ус, унаган íóòагтаа гүйж ирнэ гэж итгэж суужээ. Цэсэр гэлэн нутгийн хүмүүст “õóäãийн онгоцонд ус битгий үлдээгээрэй. Хэрэв ус үлдээвэл миний õóë морь хүрч ирээд гэнэт их ус ууж гэдэс нь хагарч мэднэ» гэж захиж áàéæýý. Òýãòýë ãàé ãàçàð дороос гэгчээр нэг бадарчин тэнүүчилж ÿâààä Øèðýý øàâàãèéí óñàí äýýð èðæ öàé ÷àíàæ óóæ, àìàð÷ áàéòàë ç¿¿í õîéä ç¿ãýýñ ãàëáèð îíö ñàéõàí хул морь янцгаан янцгаасаар äàвхин иржээ. Ажвал олон хоног ус уугаагүй өнжсөн бололтой гэдэс ,þóãàà татсан морь худгийн ус цавцлан эхэлсэнд бадарчин услахаар øийдэж хөөрхий морийг усалчихсан нь зогссон газраасаа хөдлөлгүй çîгсоогоороо үхсэн гэнэ ээ.
Тэгээд тэр нутгийн ардууд «бадарчин явбал балагòай» гэж ò¿үнээс хойш өгүүлдэг болсон гэх бөгөөд Цэсэр гэлэн морио үхсэнд óé гашуу болж, мориныхоо толгойг Өгөөмөр хэмээх өндөр ууланд àваачиж тавьсан гэлцэнэ. Тэгээд Цэсэр гэлэн хөөрхий хул морио äурсан «Холч морь» дууг зохиосон гэж нутгийн хууччуул ярьдаг юм áайна.
Аìар санаа сэдсээр
Буянтай үйлсийг гүйцэн гүйцээ маань
Бүгдээр цуглар маань
Баяраар цэнгэн жаргая
Опон ч агтын дотроос
Шинж төгс хул морь минь
Жагсаал юугаа гүйцээл маань
Наадамд уралддаг билээ
Газрын хол шунгахад нü
Улаì л өмнөх морио
Гүйцэн гүйцэж гарсаар
Олон ч морьдын тоос
Манарч харагдмаа нь
Олон ч хүүхдийн дуу
Хангинаад сонсогддог билээ
Хоёр чихээ хатгамаа нü
Тогосын өд адш
Тогос янз үзэсгэëэнтэй
Хөөрхий холч морь минь бèëээ» гэсэн энэ дууг говûíõîí төрийн гурван дууны нэг гэж наадмын морь тавих буюу найр өндөрлөхөд дуулдаг заншилтай.
Ã.Öýäýâäîðæ
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна