Өргөн сум говийн догшин ноён хутагтын VII дүр Агваанлувсандамбийжанцан "ноён гэгээн"-ий хурдан морины сүлд хийморийг залсан тухай

Говийн догшин ноён хутагтын VII дүр Агваанлувсандамбийжанцан “Ноён гэгээн” нь хурдан морь  уяж, сойдог төдийгүй  зааж сургадаг  гэгээнтэн байж.  Түүний зохиосон  “Манлай морин  эрдэнийн  шинж” хэмээх   хурдан морь уях тухай  судар айлдан бичүүлсэн  нь өдгөө бидний үед уламжлан ирсэн билээ. Ноён гэгээний шарга  гэдэг  алдарт  хурдан хүлэг байсан нь Далайн дэвсэг гэдэг газарт болсон хошууны наадамд  цойлон гарсан эрчээрээ  гүйцэгдэлгүй түрүүлснийг хурдан морины номонд өгүүлсэн байдаг билээ. Өргөн сумын адууны удам угшлыг хоёр чиглэлээр тогтоож байжээ.  Зүүн  тал нь  Даваа тайж, Дорж залан, Лхамсүрэн мээрэн, уранхай хэмээх Гомбо,  Батаа ноён, Майжиг Жигмэд, Дэлдэн Бадрах,  Баруун тал нь Дарам, Лүндэг, Дамба, Дамчаа /Цоохор/, Д.Балдан, Хошгой хэмээх Зундуй, Шарав нарын адуу тухайн үедээ Өргөн сумыг нэрд гаргаж байжээ. Хэдийгээр ийм уламжлал байсан боловч нэг хэсэгтээ Өргөн сумын адуу аймагтаа  нэр дурсагдахгүй байв.  1999 оны сүүлээр сумын Засаг дарга Г.Жамбалдорж, Уяачдын холбооны дарга Д.Санжидгүнтэв нар санаачлан хэсэг уяачдын хамт ярилцан, адууныхаа удмын санг сайжруулах, сайн удмын хурдан хүлэг төрүүлэх, сайн уяачидтай болох. Мөн Морины бурхан “Хаян хярваа”, Говийн догшин ноён хутагтын VII   дүр Агваанлувсандамбийжанцан “Ноён гэгээн”-ий  Хурдан морины  сүлд хийморийг бүтээлгэн залахаар болж, аймгийн Д.Равжаа музейн эрхлэгч, тахилч З.Алтангэрэлд  адууны, хүлэг морьдын сүлд хийморийг сэргээж амилуулах, хутагтуудын адис жанлав хүртээж өгөх талаар хүсэлт тавьжээ. З.Алтангэрэл  Өргөн сумынханд   Говийн догшин ноён  VII   хутагтын  хийморийн дарцагны хүрэн зандан модон барыг өгч, Сүлд хийморийг бүтээлцэж, аравнайлж шүншиглэж өгсөн байна.   Сүлдний оройд  Хаянхярваа бурхны ногоон халзан морины толгойг байрлуулж, толгой, иш хоёрын хоорондох хөндий зай дотор шүншиг хийжээ.  Шүншигт  Ноён гэгээний зургаан насны моринд зориулж бүтээсэн аравнай хийсэн байна. Мөн  Өргөн сумын хурдан морьдын дэл сүүл, Ноён гэгээний морио анх  барихад уяа үүсгэдэг байсан газрын шороо зэргийг оруулжээ. Сүлдний ишинд нэг тал нь ногоон, нөгөө тал шар өнгийн дарцаг байрлуулсан байна.  Дарцагт гэгээнтний өөрийнх нь бүтээсэн  уралдаж буй  морины зураг дүрслэгджээ. Ийнхүү Өргөн сум Дорноговьдоо төдийгүй улсын хэмжээнд анхны морины сүлдийг утга учир, хүндэтгэлтэй залсан сум, уяачдын холбоо болсон байна. Долдугаар ноён хутагтын аравнайлж, шүншиглэсэн  хурдан морины сүлд хийморийг тахисанд нутгийн ахмад уяачид, ард иргэд  ихэд хүндэтгэн Өргөн сум удахгүй их олон хурдтай болно гэж билэгшээн ярьж байсан. Энэхүү билэгдэл зөн совин биеллээ олж, Хурдан морины  сүлдийг 2000 онд залсан жилээ Өргөн сумынхан Л.Цагаандалай /МҮОНТелевизийн сурвалжлагч/ тэргүүтэй уяачид анх удаа зохион байгуулалтанд орж, улсын Зүүн  бүсийн даншиг Хэнтий аймгийн Галшар суманд болсон “Өвгөн ноён”-ы наадамд  очин уралдаж, Засаг дарга Г.Жамбалдоржийн “Бэлэвсэн зээрд” морь 700 гаруй мориноос  гуравт орсон билээ. Энэ цагаас эхлэн Өргөн сумын морьд аймгийн наадмаас 13 түрүү, 14 аман хүзүү, 23 айраг авсан төдийгүй 2011 онд болсон Дорноговь аймаг байгуулагдсаны 80 жилийн ой, Зүүн бүсийн хурд даншиг наадамд  3 түрүү, 2 аман хүзүү, 2 айраг хүртэж, аймагтаа төдийгүй  улсад  хурдан адуутай гэдгээ баталж чадсан билээ.