Д.Мөнхцогийн "Цоглог" зээрд

Д.Мөнхцог “ Мон-Дулаан ” ХХК-ийн захирал Ш. Лхамсүрэн хоёр хэзээнээс хуурай ах дүүс. Ш.Лхамсүрэн 2009 оны хавар Сүхбаатар аймгийн Түмэнцогт сумын Далантай хэмээх хурдан адуутай өвгөнөөс  хоёр үрээ авсан бөгөөд түүнийгээ өдгөө МУ-ын Тод манлай уяач цолны болзол хангаад буй аймгийн Алдарт уяач Д.Оюунбилэг дээр аль нь илүү хурдан болохыг шалгуулахаар авч иржээ. Учир нь одоогоос хоёр жилийн өмнө Ш.Лхамсүрэнд “дүү нь танд сумын наадамд айрагдах үрээ олж өгнөө” хэмээн Д.Мөнхцогт хэлж байсан аж. Эр хүн хэлсэндээ, эмээлт морь харайсандаа гэдэг шиг нэгэнт амласан юм чинь гайгүй адуу ах дүүдээ өгөхөөр шийдээд ирж байгаа нь энэ билээ. Д.Оюунбилэг уяач хэлсэн ёсоор нь ажил хийлгэхэд шар үснээсээ салаагүй шахуу шавилхан биетэй, туранхай зээрд үрээ нь арай илүү байж. Ш.Лхамсүрэн ч тэр дор нь зээрд үрээг  хуурай ахдаа ёс төртэйгээр бэлэглэж байсан нь өдгөө төрийнхөө наадамд айрагдаад буй Цоглог зээрд азарга  билээ. Ийнхүү Сүхбаатар аймгийн Түмэнцогт сумын гаралтай сумынхаа наадамд ч уралдаж үзээгүй битүү соёолон зээрд үрээ 2009 оны 4 сараас эхлэн  “ Агт-Эрдэнэ ” галын уяан дээр, аймгийн Алдарт уяач Д.Оюунбилэгийн гараар уягдах болж.
Д.Оюунбилэг уяач ямар ч морийг дөрвөн давхил өгч байж уралдуулдаг дүрэмтэй хүн. Хаврын бага сунгаа “Нийслэлийн хурд”-тай давхцаж. Ахиад нэг сунгачих гэхээр наадам олон, бяр муутай, туранхай үрээний тамир дуусчих гээд байсан тул давхиулаад үзэхээр шийджээ.  Цоглог зээрд 80 гаруй үрээнээс дөрвөөр ороод ирлээ. Эзэн ч урамшиж байна. Харин Оюунбилэг уяач   “сунгаандаа сайн байсан юмсан, санасанд арай хүрсэнгүй” хэмээн чамлангуй байж. Ямар ч байсан хэд хоног амраах нь зүйтэй юм байна гэж бодоод 10 гаруй хоног амраасны эцэст “ Агт-Эрдэнэ” галын нэрэмжит уралдаанд уралдуудахад Баасанбазарын Тогоруу саарал, Цогтсайханы саарал гээд тэр үедээ хурдан сайн байсан үрээнүүдийг дийлж хоёр дахь уралдаандаа магнайдаа тоос хүргэсэнгүй ирлээ. Эндээс л Оюунбилэг уяач, Цоглог зээрд хоёр ойлголцож эхэлсэн гэдэг.
Хөндий талаар хүүхдийн гийнгоо, морьдын янцгаах дуу сонсогдож, уулс ногоон торгоо өмсөн, улс амьтан түрүү бөх, айргийн морьдыг ам өрсөн тааварлах нь улсын наадам ойртсоныг илтгэнэ. АХ-ын 88-н жил, Их Монгол улс байгуулагдсаны 803 жилийн ойгоор  “Агт-Эрдэнэ” гал уяаныхан нас насанд морьд уяжээ. Цоглог зээрд ч бяр суусан өнгө жавхаатайгаар уяан дээрээ үүрсэнэ. Удсан ч үгүй бага сунгаа болоход алдарт Зоос борыг түрүүлж, хурдан болохоо харуулсан бөгөөд дунд сунгаанд Зоос борынхоо ард хоёроор ирж, их сунгаан дээр мөн л Зоос бортойгоо хүчийг үзэн түрүүллээ. Эндээс л уяач, эзэн хоёр улсын наадмын соёолонгийн уралдаанд юм дуулгах хүлэгтэй болсондоо баярлаж, битүүхэндээ хүлээлт тээж байсан нь мэдээж. Уягдаж эхлээд удаагүй зээрд үрээ хамгийн холдоо 13 км уралдаж үзсэн бөгөөд улсын наадмын 20 гаруй  км замд суучихвий дээ гэж Оюунбилэг уяач битүүхэндээ бодож байсан гэдэг.
АХ-ын 88-н жил, Их Монгол улс байгуулагдсаны 803 жилийн ойн төрийн цэнгэл наадмын соёолон насны морь гарааны зурхайгаас эргэж “хоржийлоо”. Төд удалгүй зул задарч Д.Батбаярын “Зоос” бор үрээ тасарч түүний араас Б.Цэндбаатарын “Тугал ухаа”, Б.Лутбаярын шарга, Мөнхцогийн “Цоглог зээрд” гэсэн дөрвөн үрээ өнгөлж эхэллээ. Цагаан хөтөл өнгөрөхөд Зоос бор, Луугийн шарга, Тугал ухаа гурав холбоотой, түүний ар дээр Цоглог зээрд дараатай хурдалсаар, наадамчин олон уухай хадаан хүлээсээр Б.Цэндбаатарын Тугал ухаа хязааландаа төрийнхөө наадамд түрүүлж, Зоос бор аман хүзүүдэж байсан цуутай хурдан хүлгүүд билээ. Луугийн шарга ч сунгаан дээрээ хурдтай байгаа нь мэдрэгдэж байсан адуу. Ийнхүү сумын наадамд ч уралдаж үзээгүй байсан туранхай зээрд үрээ, энэ цагийн хурдан буянгуудтай зуузай холбон хурдалсаар тавилангийн үзүүр дээр биш зурхайны хөл дээр ялимгүй  сууснаар  төрийнхөө наадамд зургаагаар хурдаллаа. ”Хамгийн холдоо 13 км газар уралдаж байсан зээрд үрээнд улсын наадам арай хатуу байлаа”  хэмээн Оюунбилэг уяач хэлсэн байдаг. Энэ уралдаанаас гурав хоногийн дараа Төв аймгийн Баянцогт сумын 80-н жилийн ой болж соёолонгийн уралдааны түрүү магнайгаар Цоглог зээрд үрээ тодрон уясан эзэн, унасан хүүхэд, хурсан олноо баярлуулсан билээ. Үүнээс долоо хоногийн дараа Цоглог зээрд үрээ Ламын гэгээн Лувсанданзанжанцангийн мэлмий гийсний 370 жилийн ойн баруун бүсийн даншиг наадамд тоосоо өргөхөөр хөдөллөө. Газар газраас цугларсан хурдан хүлгүүд багширч, Дуурсахын цэнхэр хөндий гийнгоо дуугаар өндөлзсөөр. Хурдан соёолон гарааны зурхайгаас эргэлээ. Төрийнхөө наадамд зургаагаар хурдалсан Цоглог зээрд тархинд битгий хэл эхний 100 дотор алга. Харин 200 гаруй үрээний ард дараатай хурдалж явна. Зам дундаа ороход зээрд үрээ 50 дотор татаатай явсаар тавилангийн үзүүр дээр айргийн хэдтэй нийлж, зурхай дээр гурваар гишгэн хурдаллаа. Гарааны төхөөрөмжийн бага зэргийн гацаанаас болж гараагаа алдсан нь тэр байж.   Хөхүүрийн айраг хамар цоргиж налгар намрын өдрүүд илч нь ялимгүй буусан нартайгаа аргамжаатай. Баянхонгорын даншигаас хойш овоо хэдэн хоног өнгөрчээ. Д.Мөнхцог уяач зээрд үрээгээ Багахангай дүүргийн 20 жилийн ойд уралдуулахад  Шадар сайд М.Энхболдын  Дүнжингаравын хурдад түрүүлдэг эрлийз зээрдийг дийлж түрүүллээ. Энэ уралдааны дараа Шадар сайд улсад айрагдсан үрээнийхээ мялаалгын наадмыг сумандаа хийхээр болж “Агт-Эрдэнэ” галынханд урилга илгээсэн байлаа. Хэдийгээр морьдоо гамнаж, уралдуулахгүй гэж байсан ч нэр хүндтэй хүний урилгыг хүндэтгэхгүй байхын аргагүй. Тэр уралдаанд Цоглог зээрд дахин түрүүлж, Б.Баасанбазарын Тогоруу саарал аман хүзүүлсэн билээ. Мөнхцогийн Цоглог зээрд тэр зун дөрвөн түрүү, хоёр айраг хүртэж наадамчин олондоо эгэлгүй хурдан ажнай гэдгээ харуулсан нь тэр билээ. Зээрд үрээ зун  олон уралдсан учраас  өвөл “Дүнжингарав-2010” хаврын бүсийн уралдаанд  12-т давхиад уралдахгүй байсаар АХ-ын 89-н жил, Их Монгол улс байгуулагдсаны 804 жилийн ойн төрийнхөө баяр наадмаар айргийн дөрөвт, шигшмэл морьдын “Их хурд-5“ уралдаанд  наймаар ирж байгаа нь энэ. “Агт-Эрдэнэ” галын сэргэлэн хүүхдүүд морьддоо сэмхэн нэр өгчихдөг зантай. Гоёмсог хийцтэй, ааш сайтай зээрд үрээнд “Цоглог” гэсэн нэрийг хайрласан бөгөөд Д.Мөнхцог уяач хүүхдүүдийн хийморь мэдэг хэмээн, хүлээн зөвшөөрсөн нь өдгөө мориндоо хайртай Монгол түмний чихний сонсголон болжээ. Анх бариад тарлахад  хөдөлж л байдаг бэлэн сайхан давхилтай, уяаны алдаа оноонд хувирдаггүй, заяаны хурдан төрсөн адуу Цоглог зээрд  дараа жилийнхээ наадмыг хүлээн, сүрэг дотроо үүрссээр. Саран дэвсгэртэй гал тамга, сэтгэл сайтай Монгол эр хоёрын хийморь тасрахгүй ээ…

Г.Дүүрэнбилэг "Тод магнай" сэтгүүл дугаар №6