Хүлэг шинжигч хүү


Урьд эзэн Богд нэгэн хэсэг оорцог улсыг оруулж авахуйд хүлэг шинжигч Аргудай тайшийн хөвгүүнийг арван түмэн адуут Алагдай баянд өгсөн ажгуу.
Тэр хөвгүүн Алагдай баяны мянган бор хонийг адуулж явтал нэгэн үдэш Алагдай баян малаа угтаж гараад очихул хонь адуулсан тэр хөвгүүн нэгэн морины хувхай толгойг тэвэрч “Үүнийг хэн алзул /улаан/ хүлгийн толгой гэнэм, намайг хэн Аргудай тайшийн хөвгүүн гэнэм” гэж уйлж байхад Алагдай баян үүнийг үзээд:
-Чи энд юу хийж суунам, хонь чинь аль газар буй гэж занчихад, тэр хөвгүүн хэлэв.
-Энэ хувхай толгой алзул хүлгийн толгой байнам гэв. Урьд эцэг минь хүлэг шинжигч билээ. Би үүнийг үзээд уйлж саатав. Хонь минь байх биз гэж хэлсэнд Алагдай баян хэлэв. Миний арван түмэн адуунд хүлэггүй болоод энэ хувхай толгой чамд хүлэг болов уу, чи хүлэг таних байнам, манагар /маргааш/ эрт адуунд минь шинжиж хүлэг олж ац /аль/ гэв. Манагар эрт адуугаа хурааж ир гэв. Төдий адуугаа хураагаад чи шинж гэв. Төдийд тэр хөвгүүн гурав дахин адуунд орж үзээд “Үүнд хүлэг үгүй, хүлгийн баас байнам” гэв. Төдий Алагдай баян уурлаж занчиж байтал гэрийн хойно нэгэн морь янцгаав. Тэр хөвгүүн “Намайг бүү занч. Хүлгийн дуу гарнас биш үү” гэж хэлээд очихул онгоц ховоо ачсан гол дунд даарьтай годон сүүлтэй хулгар алаг морийг үзээд “Хүлэг энэ мөн байна” гэж хэлээд очиход Алагдай баян бас уурлаж, “Миний арван түмэн адуунд хүлэггүй болоод миний онгоц ховоо хулгар алаг морь чамд хүлэг болов уу” гэж бас занчихад хөвгүүн, “Ай, авгай намайг бүү занч! Энэ алаг морийг гурван жил хурдлуулж мэд. Түүний хойно би чамд эр хүлгийг үзүүлж өгье” гэв.
Төдий Алагдай баян түүний үгээр гурван жил хурдлуулав. “За, энэ морь хүлгийг надад үзүүл” хэмээсэнд хөвгүүн өгүүлрүүн, “Гурван давхар олом, гурван давхар хударга, гурван уут шорой, гурван уут ээзгий, хурууд ач” гэв. Арван түмэн агтаа хурааж бай гэв. Гурав эргэж ирэхүйд тэнд үзэж бай гэж хэлэв. Түүний үгээр Алагдай баян цөм төгсгөж өгөв. Тэр хөвгүүн морийг нь унаад арван түмэн адууг гурав дахин эргэж үзээд гурван уут шоройг эргэхүй бүртээ нэг, нэгийг хагалж тоосыг гаргаад хөвгүүн өгүүлрүүн, “Хүний хөвгүүн хөгжив, хүлгийн унага дэгжив” гээд явж одов. Төдүй Алагдай баян аргаа олон ядан ал зул бор морион унан очиж “Ачит эзэн богд минь айлдан соёрх. Эр биш эрдэнэ, морь биш хүлгий алдав би. Аргагүй эзэндээ айлтгахаар ирлээ би. Миний гэр дэх нэгэн олзын хөвгүүн билээ. Тэр хурдан хүлэг шинжигч ажгуу. Нэгэн өдөр малаа өмнөөс угтаж гараад үзэхүл тэр хөвгүүн нэг морины хувхай толгой тэвэрч уйлан байхыг би үзээд “Чи юу хийж суунам” гэж асуусанд, тэр хэлэв. “Эцэг минь хүлэг танигч билээ. Энэ хувхай толгойг үзвээс ал зул хүлгийн толгой байнам” гэж хэлэхүйд түүнийг би арван түмэн адуунд минь хүлэг байна уу, үз гэв. Тэр хөвгүүн миний онгоц ховоо ачсан хулгар алаг морийг минь хүлэг мөн гэж хэлэв. Түүний үгээр юуныг хэлбэл түүнд бүтээж өгөхүл тэр хөвгүүн харин хүлгийг минь унаж явав. Эзэн минь арга юу буй айлд гэв.
Төдүй эзэн зарлиг болов. Согдор сайхан хөвгүүн минь бага загалыг унаж гурван алд дэгээ барьж морд. Чадваас хүн, хүлэг хоёрыг давхраар барьж авчир. Ядваас хүнийг барьж авчир хэмээгээд Согдор сайхан хөвгүүнийг мордуулав. Төдүй гурван хоног явсан хүлгийг мөн өдөр гүйцэв. Гурван үе дэгээгээр татаж эс хүч хүрэв. Хөвгүүний дээлийн нэгэн захыг татваас авч хүчрэв. Төдүй хоёул сундалж харьж явтал бага загал уртасч үхэв. Төдий эзэн богд гомдож, найман алд магнагаар ясыг сайхан барив. Тэр цагт Аргудай тайш өглөө үдэшгүй “Миний хөвгүүн олзонд явсан билээ. Аргагүй хүлгийн сайныг таних билээ. Урваж хэзээ ч ирэх мэдээ үгүй” гэж өндөр дээр гарч барааг харан явж атал гэнэт нэгэн үдэш хүлгийн тоос гарахыг үзээд гэртээ харьж ирээд эмдээн хэлэв. “Ай, чи мэдэв үү. Энэ үдэш өндөр дээр гарч явтал хүлгийн тоос гарнам билээ. Хүлгийг таних хүн ер үгүй билээ. Миний хөвгүүн ирсэн буй заа. Лавтайхан миний хөвгүүн мөн. Тэр мөн болохул түүний хүлгийг гүйцэх морь үгүй. Хэрэв гүйцэх бөгөөс хар халзан морь буюу” хэмээн жагсаан хагсаагаад төмөрч урны гэрт одоод гурван алд төмөр дээс аваад угтан байтал хүмүүн үгүй хүлэг хүрч ирэв. Ээ эвий минь, миний хөвгүүн энэ хүлгээс унах ёс үгүй билээ. Дээрх тэнгэр аваачив уу. Доорх газар одов уу гэж дав хийж хүлгийн түнхлэгийг дэгээгээр татваас хүчин эс хүрээд талбиж бие бээн амарч хоёр үе эргээд хүчин эс хүрээд тавьж биеэн амарч хоёр эргээн тогтоож ядаад тавьж илгээв. Түүнээс хойт хүлэг гадна төрөх хятад газар тогтох ёс түүнээс болов.
Тайлбар: Академич Цэндийн Дамдинсүрэн “Монголын уран зохиолын дээж зуун билэг оршвой” номондоо “Чингисийн хоёр эр загалын тууж”-ийн хоёр хувилбарыг Эрдэнэтогтохын Ордос нутгаас олж аваад “Монгол түүх хэл бичиг” сэтгүүлийн 1958 оны 5 дугаарт хэвлэж гаргасан эхийг гол болгон баримталж, Жамсрангийн Цэвээний мөн Ордосоос олж авсан бөгөөд Ленинградын номын санд байгаа эхтэй нийлүүлэн бага сага засаж бэлтгэн оруулахаа төгсгөлд нь “гурван цэцэг” тавиад энэхүү сонирхолтой домог-үлгэрийг ямар ч гарчиг сэлтгүйгээр залгуулан хэвлэжээ. Чухам сонирхолтой энэ домгийг Дамдинсүрэн гуай ихэд сонирхон үүнээс үүтгэн оюунаа хөвчилж “Морь шинжээч Жомбоо хүү” гэдэг бяцхан туужаа бичсэн байж ч магадгүй. Ерөөс Ц.Дамдинсүрэн гуайд морины шинжийн хэд хэдэн судар бичвэр хадгалагдаж байсан бөгөөд энэхүү эрхэм чухал алт эрдэнэсээс тун цунг ч болтугай ард түмэндээ хүргэх башир арга сэдэж, уран зохиол гэдэг нэрийн дор халхавчлан “Морь шинжээч Жомбоо хүү”-гээ бичиж хатуу цагийн хоригийг давуулж байжээ. Хүлэг шинжигч Аргудай тайшийн хөвгүүний энэхүү домгийг өчүүхэн буурай бичээч би аюумшиггүйгээр гарчиг нэр оноон тавьж, молхи толхихон номондоо оруулсныг эрхэм авгай өршөөнө буй.
Монголчууд адуун сүргээ сүслэн дээдэлж, өсгөн үржүүлэх бүхэл бүтэн шинжлэхүй ухааныг буй болгон морь шинжих, сорих, сонгох, уях сойх өөрийн өвөрмөц ухааныг бий болгож хөгжүүлэн энэ талаар олон зүйл судар шашдир бичиглэн зохиож, улируулан хэрэглэж, уламжлан баяжуулж, гэр өргөөндөө тахиж ирсний анх түрүүнийг өргөн олон уншигчдадаа дэлгэн барьж, эдүгээгийн морины хорхойтнуудын урмыг сэргээн бадраасан хүн бол Халхын Түшээт хан аймгийн Мишиг гүний хошууны Түмэнтэй тайжийн албат Очирын хөвгүүн, эрдэмт бичээч Намнандорж билээ. Түүний зохиосон “Монголын хурдан морины тухай” ном нь гурван удаа /1951, 1957, 1989 он/ хэвлэгджээ. Мөнхүү О.Намнандорж гуай, “Ихэс дээдсийн хөлөглөдөг морьдыг хөлөг, хурдан морийг хүлэг гэдэг ба ихэс дээдсийн хөлөг, адуу мал малладаг хүнийг хүлэгч гэж нэрлэдэг юм” хэмээн хойч үеийнхэнд сануулжээ.
Ж.Саруулбуян /Сэцэн ханы хүлэг номоос/
2 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
-
Лхагва, 00:46 минут Эрлийз дээд насны ангиллыг Б.Нямжавын зээрд 15 оно…
-
Мягмар, 22:19 минут Т.Галбадрахын бор морь 2019 оны чансааг тэргүүллээ
-
Мягмар, 20:28 минут О.Батбилэгийн Хүхээ халзан азарганы чансааг тэргүү…
-
Мягмар, 19:03 минут Их хурдад азарга унаж түрүүлгэсэн Б.Энхбаяр хүү 39…
-
Мягмар, 17:44 минут 2019 оны чансааг О.Батбилэг 93 оноогоор тэргүүлжээ
-
12-р сарын 03 -нд ММСУХ-ны шинэ жилийн цэнгүүн 10-нд болно
-
12-р сарын 01 -нд ДЭЛГЭРХААН УУЛЫН ТАХИЛГА, ЦАГААН АДУУНЫ БАЯР “ДА…
-
12-р сарын 01 -нд АХ-ын 98 жилийн ойн эрлийз дунд насны ангилалд 6-1…
-
12-р сарын 01 -нд Л.Мөнхсайханы Ах хээр
-
12-р сарын 01 -нд Уяач Л.Мөнхсайхан: 10 жилийн хүлээлт, хүсэл мөрөөд…
-
11-р сарын 28 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашна…
-
11-р сарын 28 -нд Ц.Хүрэлтулгын хурдан хүрэн
-
11-р сарын 28 -нд Уяач Ц.Хүрэлтулга: АНУ-ын алдартай азаргануудын хө…
-
11-р сарын 21 -нд Дуулаад машин ав
-
11-р сарын 21 -нд З.Батбаярын бор халзан
-
11-р сарын 21 -нд Б.Мөнхбаярын Дүнжин хээр
-
11-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Ганболд: Үрээгээ түрүүлгэнэ …
-
11-р сарын 19 -нд “Тод магнай”-чууд ойн баяраа тэмдэглэн өнгөрүүлэв
-
11-р сарын 18 -нд Аймгийн Алдарт уяач С.Жаргалсайхан: Эцэг мал болох…
-
11-р сарын 18 -нд Л.Ганболдын хүрэн халзан
-
11-р сарын 18 -нд Аймгийн Алдарт уяач Л.Ганболд: Уясан морьд түрүүлж…
-
11-р сарын 18 -нд АХ-ын 98 жилийн ойн эрлийз дээд насны ангилалд 11-…
-
2019 оны 11-р сарын 08 -нд Б.Энхболдын Булган хонгор
-
2019 оны 11-р сарын 08 -нд Ж.Мөнхтөрийн хонгор халзан
-
2019 оны 11-р сарын 08 -нд М.БИЛЭГЖАРГАЛЫН ХЭЭР халзан
-
2019 оны 11-р сарын 08 -нд Ч.БАТЗОРИГИЙН ШАРГА ХАЛЗАН
-
2019 оны 11-р сарын 08 -нд Г.Дашзэвэгийн сарт хээр
-
2019 оны 11-р сарын 08 -нд Б.Чөдөр-Эрдэнийн Тэмүүжин хээр
-
2019 оны 11-р сарын 08 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Чөдөр-Эрдэнэ: Улсад айрагдан…
-
2019 оны 11-р сарын 04 -нд Х.Цогтсайханы сартай хээр
-
2019 оны 11-р сарын 04 -нд Манлай уяач Х.Цогтсайхан: Уясан морьд цулбууртай, …
-
2019 оны 11-р сарын 04 -нд Ж.Нямлхагва: Хөвсгөлд байтугай, Монголд аймгийн та…
-
2019 оны 11-р сарын 04 -нд Итгэлээр хөглөсөн эвий Mongolian Groom минь
-
2019 оны 11-р сарын 04 -нд Онон уяач онцгой, бундан тамгатай адуу нь брэнд юм
-
2019 оны 11-р сарын 01 -нд Т.Галбадрах хурд хуваахаар болжээ
-
2019 оны 11-р сарын 01 -нд Аймгийн Алдарт уяач Д.Төгсбаяр: Манай ажаа Өнжүүлд…
-
2019 оны 11-р сарын 01 -нд Д.АМГАЛАНБААТАРЫН ХАНДГАЙ ХАЛТАР
-
2019 оны 11-р сарын 01 -нд Аймгийн Алдарт уяач Д.Амгаланбаатар: 520 шүдлэнгээ…
-
2019 оны 10-р сарын 30 -нд 10 жилийн ойн анхны азтан тодорлоо
-
2019 оны 10-р сарын 30 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Шийлэгдорж: Сайн адууг бага …
-
2019 оны 10-р сарын 30 -нд Ч.Цэрэнбатын хул
-
2019 оны 10-р сарын 30 -нд МУ-ын Алдарт уяач Ч.Цэрэнбат: Төрийн зарлигт наада…
-
2019 оны 10-р сарын 30 -нд “Тод магнай”-нхан “Алтангадас”-тай сэтгүүлчтэй бол…
-
2019 оны 10-р сарын 28 -нд Б.НЯМЖАВЫН зээрд
-
2019 оны 10-р сарын 28 -нд Юу юугүй цас орох нь ээ буюу скижорингийн тухай
-
2019 оны 10-р сарын 28 -нд Аймгийн Алдарт уяач Н.Нацагдорж: Ягаан морь энддэг…
-
2019 оны 10-р сарын 28 -нд АХ-ын 98 жилийн ойд эхний 20-д хурдалсан дааганууд
-
2019 оны 10-р сарын 23 -нд Б.НЯМЖАВЫН ХУЛ
-
2019 оны 10-р сарын 23 -нд Уралдаанч Б.Мягмарцэрэн: Улсынхаа баяр наадамд гур…
-
2019 оны 10-р сарын 23 -нд Ж.ЭРДЭНЭБАТЫН ХҮРЭН ХАЛЗАН
-
Мягмар, 17:44 минут 2019 оны чансааг О.Батбилэг 93 оноогоор тэргүүлжээ
-
2019 оны 9-р сарын 17 -нд АХ-ын 98 жилийн ойд эхний 30-д хурдалсан их насны …
-
2019 оны 11-р сарын 04 -нд Онон уяач онцгой, бундан тамгатай адуу нь брэнд юм
-
2019 оны 9-р сарын 11 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Болдбаатар: Нутаг усны нэр д…
-
2019 оны 10-р сарын 28 -нд Аймгийн Алдарт уяач Н.Нацагдорж: Ягаан морь энддэг…
-
2019 оны 10-р сарын 18 -нд Уяач О.Амгаланбаатар: Анх удаа морь уяад төрийнхөө…
-
Мягмар, 22:19 минут Т.Галбадрахын бор морь 2019 оны чансааг тэргүүллээ
-
2019 оны 9-р сарын 29 -нд АХ-ын 98 жилийн ойд эхний 30-д хурдалсан соёолонгу…
-
2019 оны 9-р сарын 13 -нд Х.БАДАМСҮРЭНГИЙН ЭЛБЭГ ХЭЭР
-
2019 оны 10-р сарын 14 -нд Уяач Г.Баттулга: Зөв хүүхдээр унуулж, үрээгээ айра…
-
2019 оны 9-р сарын 11 -нд Н.БАТТӨМӨРИЙН ХАР
-
2019 оны 10-р сарын 02 -нд Аймгийн Алдарт уяач Д.Ганболд: Азаргануудынхаа а…
-
2019 оны 9-р сарын 28 -нд Тод манлай уяач Д.Ганбаатар: Уяачид гэж эрийн хуга…
-
2019 оны 9-р сарын 14 -нд Б.ЛХАГВА-ОЧИРЫН ДАЙЧИН ХАЛЗАН
-
2019 оны 10-р сарын 11 -нд Залуу уяач Г.Ганбаяр: Аавынхаа зүсэлж өгсөн адууга…
-
2019 оны 9-р сарын 26 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Дамдин-Ядам: Цоохор үрээ …
-
2019 оны 10-р сарын 28 -нд АХ-ын 98 жилийн ойд эхний 20-д хурдалсан дааганууд
-
2019 оны 10-р сарын 07 -нд Аймгийн Алдарт уяач С.Эрдэнэбат: Манай ажаа төрийн…
-
2019 оны 9-р сарын 11 -нд Аймгийн Алдарт уяач Д.Энхжаргал: Жуутан Даваадоржи…
-
2019 оны 10-р сарын 11 -нд АХ-ын 98 жилийн ойд эхний 30-д хурдалсан хязааланг…
-
2019 оны 10-р сарын 28 -нд Б.НЯМЖАВЫН зээрд
-
2019 оны 11-р сарын 01 -нд Т.Галбадрах хурд хуваахаар болжээ
-
2019 оны 10-р сарын 04 -нд Хурдан морины салбар хороон нарийн бичгийн дарга Ц…
-
2019 оны 11-р сарын 01 -нд Аймгийн Алдарт уяач Д.Төгсбаяр: Манай ажаа Өнжүүлд…
-
2019 оны 9-р сарын 16 -нд Аймгийн Алдарт уяач Д.Очирсүрэн: Сүүлийн зургаан …
-
2019 оны 10-р сарын 14 -нд Г.Баттулгын зээрд халзан
-
2019 оны 10-р сарын 02 -нд Уяач Д.Мөнхбат: Наадмын өмнөх сунгаануудад сайн ба…
-
2019 оны 9-р сарын 16 -нд Д.ШИНЭМӨНХИЙН ЗАНДАН ХҮРЭН
-
Мягмар, 20:28 минут О.Батбилэгийн Хүхээ халзан азарганы чансааг тэргүү…
-
2019 оны 9-р сарын 18 -нд Аймгийн Алдарт уяач С.Баярсайхан: Удахгүй унаган т…
-
2019 оны 10-р сарын 09 -нд М.АДЪЯАБААТАРЫН ХАР
-
2019 оны 9-р сарын 13 -нд Д.ГАНБААТАРЫН МЭНГЭТ ХҮРЭН
-
2019 оны 9-р сарын 20 -нд Ч.МАХБАЛЫН ХҮРЭН
-
2019 оны 9-р сарын 11 -нд Уралдаанч Н.Билгүүнманлай: Барианд ороход ийм олон…
-
2019 оны 9-р сарын 09 -нд Ц.МӨНХХУЯГИЙН ТОД ЯНЗАГА
-
2019 оны 9-р сарын 16 -нд Х.МАНЛАЙБААТАРЫН ЗЭЭРД
-
2019 оны 9-р сарын 27 -нд Т.Ганжаргалын хар
-
2019 оны 10-р сарын 09 -нд Аймгийн Алдарт уяач Д.Давааноров: Уяач хүнд морь т…
-
2019 оны 10-р сарын 30 -нд МУ-ын Алдарт уяач Ч.Цэрэнбат: Төрийн зарлигт наада…
-
2019 оны 9-р сарын 26 -нд Д.Балдандоржийн хонгор
-
2019 оны 11-р сарын 04 -нд Ж.Нямлхагва: Хөвсгөлд байтугай, Монголд аймгийн та…
-
2019 оны 9-р сарын 14 -нд Г.ЧИНЗОРИГИЙН ЦАВЬДАР
-
2019 оны 10-р сарын 07 -нд Уяач Б.Нямжав: Унаган адуугаараа улсын наадмаас ай…
-
2019 оны 9-р сарын 09 -нд Халх голын дайны ялалтын 80 жилийн ойд түрүүлж, ай…
-
2019 оны 9-р сарын 25 -нд ХУРДАН АДУУТ Ц.Цэрэнжамц агсныг дурсахуй
-
2019 оны 9-р сарын 29 -нд Д.ДАЯНДЭМИДИЙН ХОНГОР
-
2019 оны 10-р сарын 21 -нд АЙМГИЙН АЛДАРТ УЯАЧ Г.ЧИНЗОРИГ: 20 ЖИЛИЙН ДАРАА Д…
-
2019 оны 10-р сарын 18 -нд О.Амгаланбаатарын хээр алаг
-
2019 оны 9-р сарын 18 -нд С.Баярсайханы бор халиун
-
11-р сарын 19 -нд “Тод магнай”-чууд ойн баяраа тэмдэглэн өнгөрүүлэв
64.119.21.65
Муухай түүх бна
Reply192.82.65.129
ddd