Галшарын цуут хүлэг “Шилбэ хар”
1958 онд Галшар суманд эрт үеийн эцэг өвгөдийн хурдан адууны нууц тэмдэгтэй нэгэн хурд төрсөн нь Сангийн далай багийн малчин Дэлэгийн Лувсанжамцын адууны өсгий цагаан хонгор халзан гүүнээс буруу урд хөлийнхөө арын шөрмөсөн дээр дэвтрийн цаасны хэмжээтэй дөрвөлжин цагаантай эр хар унага гарчээ. Дөрвөлжин цагаан тэмдгийг адууны эзэн тэнгэр Дамдин бурхны хайрласан хурдны нууц тэмдэг хэмээн нутгийн ардууд ярилцдаг байсан ба “Шилбэ хар” гэсэн нэр хайрласан байна. Энэ хонгор халзан гүү Галшар сумын Баруун хойд нуруугийн Равсал гавжийн адууных бөгөөд удам угшлыг нь нарийвчлан хөөвөл Дагмид адууны тахийн угшилтай адуун сүргээс гаралтай ажгуу. Эцэг нь болох Шинэ хэмээх Дамбын хар азарга нь Өөдөөгийнхний хурдан адууны угшил юм. Их, бага Раднаа, Шаравбалдан, Лувсанцэрэн, эмгэний Шагдарсүрэн нар нь ах дүүс олуулаа, хурдтай хүмүүс байсан. Нутгийн хууччуул Галшар адуу үүсэн бүрэлдэх үеийн харьшгүй хурдуудын үргэлжлэл болон нууц тэмдэгтэй төрсөн хурдан адуу байна хэмээн бэлгэшээж байсан нь биеллээ олж дааган наснаасаа эхлэн хурдалж эхэлсэн байдаг. Шилбэ хар даагандаа 1959 онд Галшар,Буянт суманд түрүүлсэн. 1960 онд шүдлэн насандаа Буянт суманд түрүүлсэн. 1961 онд АХ-ын 40 жилийн ойгоор улсын наадамд хязаалан насандаа их хурдан байгаад хадуурсан байдаг. Энэ тухай түүхийг хамт явсан уяач, унаачдын яриа хөөрөө, Шилбэ харыг унаж явсан Лувсанжамцын Дорж, Эрдэнэбаатар нарын дурсамжаас авснаа сийрүүлбэл энэ наадамд Галшар сумаас Артын мэргэн бандид хувилгаан Б.Дамбийням гуай явсан бөгөөд түүний бор азарга гуравт хурдалжээ. Шилбэ хар хязааланд түрүүлж яваад хадуурч айрагдаж чадаагүй ба ард нь байсан Д.Дугаржавын хүрэн хязаалан гуравт хурдалж, тэдний уяж очсон Буянт-Оргил нэгдлийн сартай шарга даага айрагдсан байдаг.
Шилбэ харын хадуурсан тухай туслах уяач, унаачаар явсан Л.Загдхас дурсан ярихдаа, “азарга мордох өглөө Дамбийням гуай Шилбэ харын гөхлийг зориуд хазгай боож замын саадыг арилгах арга хийснийг мэдээгүйгээс би гайхахын эрхэнд өөрөө гөхлийг задалж дахин тэгшлэн боосон ба Шилбэ хар гараанаас эхлэн тасарч явсаар Айдасын даваа өөд өгсөхдөө хадуурч барианд ороогүй юм” гэжээ. Бандид хувилгаан Дамбийням гуай Шилбэ харыг уяачийнхаа мэдрэмжээр болон зөн совингоороо хадуурах магадлалтай байсныг мэдэж байсан бөгөөд өөрийн мэддэг арга чарга хийсэн байсныг балчир хүү мэдэлгүй задалж боосон нь алдаа болсон байна.
Шилбэ хар азаргыг унаж уралдаж явсан Л.Өөдөө, Л.Долгоржав нарын дурсамжийг сөхвөл Шилбэ хар сумандаа тогтмол түрүүлсний зэрэгцээ зэргэлдээ Дорноговь аймгийн Дэлгэрэх, Иххэт суманд очиж түрүүлж байсан. Лувсанжамц гуайн хүү, унаач Л.Дорж, би Шилбэ харыг 1966-1968 онд олон удаа унаж түрүүлж байсан. Гэхдээ нэг удаа аман хүзүүдэж билээ. Тэр нь миний буруугаас болсон. 1968 онд би Шилбэ харыг унаж аймгийн наадамд түрүүлж байсан. Тэр үед аймагт дархан түрүүлдэг байсан Бажаа улаан азаргатай уралдаж түрүүлсэн юм. Манай аав 1965 онд сумын наадамд дээд гурван нас түрүүлгэж байсан. Шилбэ хар долоон настай түрүүлж, их насанд хүрэн морь, шарга халзан соёолонд түрүүлсэн хэмээн ярьсан удаатай.
Шилбэ хар адууны онцлог шинж нь бүдүүрэх тусмаа догширдог, унаа эдэлгээ, өл хоол сайн даадаг, эртэй чадалтай эр хүнд бол замын хань ч болдог заяаны хурдан сайн адуу юм. Шилбэ хар азарганд Мөтөрийн гурван хүү Лувсанжамц, Лувсандаш, Лувсанчүлтэм нар өөрсдийнхөө гүүг хураалгаж хурдын удмыг үр хойчдоо өвлүүлсэн байдаг. М.Лувсандашийн Баярт хүрэн, Загдхасын халиун, Л.Эрдэнэбаатарын зээрд, Д.Мягмарын хар, Д.Лхагвасүрэнгийн хээр, Д.Энхтайваны халзан зэрэг хурдан азарганууд, Л.Доржийн халтар, Л.Эрдэнээгийн алаг, хонгор, Д.Лхагвасүрэнгийн хонгор, М.Гантулгын хүрэн халзан зэрэг их насны морьд төрсөн байдаг.
Шилбэ хар удмын адуу бага насандаа хурдалсан түүх ховорхон байдаг ч бүдүүрсэн хойноо, ялангуяа давхар уяандаа хурдалдаг онцлогтой бөгөөд уяа даадаг энэ чанар үр төлдөө сайн удамшдаг. Мөн ханасан уяа хийсэн байхад үзүүр сайтай адуу юм.
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
- 2023 оны 10-р сарын 28 -нд Өвгөн ноён М.Пүрэвжавын нэрэмжит уралдаануудын нэг…
- 2023 оны 10-р сарын 17 -нд Өнөө жил яах бол...
- 2023 оны 10-р сарын 09 -нд Сумын Алдарт уяач О.ДАШЗАВ: Сумынхаа наадмын айрги…
- 2023 оны 10-р сарын 08 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 06 -нд Сумын Алдарт уяач Б.Пүрэвбат: Гурван азаргаар одто…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна