Хурдан хээрийн домог
А.Тэлмэн
2012 оны 3-р сарын 13 -нд
Долоон хошуу даншиг наадамд Манжийн хаан морилон ирэх болж хаад ноёд тал засан даншиг наадамд Манжийн хааны морийг түрүүлгэх талаар Богдын лүндэнг яаран гаргуулжээ.
Харин зэргэлдээ нутагтай Сэцэн хан эрийн гурван наадмын гол болсон морины түрүүг харийн хаанд хүчээр өгч байдаг нь юу билээ гэж дургүйцэн бодож, хурдан морины шинжээч гэж алдаршсан нэг түшмэлд 30 лан мөнгө өгч, наадамд түрүүлэх хурдан морийг хаа байгаа газраас нь олж ир гэж явуулжээ.
Шинжээч түшмэлд хурдан морь олон тааралдсан боловч санаанд нь нэг л таарахгүй байж. Тэгсэн Түшээт ханы нутгаар явж байгаад хонь хариулсан өвгөнтэй тааралджээ. Өвгөний унасан хээр юунд ч гүйцэгдэшгүй хурдны шинж бүрдсэн хүлэг байв гэнэ.
Өвгөнд учраа хэлж худалдахыг гуйхад, “би баян айлын хонь хариулдаг ядуу хүн. Энэ морь бол эзний өгсөн гурав дахь унаа. Урьд хоёр нь дараалан зөнөж үхсэн. Би хөгшин болтлоо морины хурдыг сонгон шинжиж яваагүй. Худалдах эсэхийг мэдэхгүй эзэн өөрөө мэдэх буй заа” хэмээв. Түшмэл өвгөний зөвлөснөөр морины эзнийд очиж, худалдахыг гуйхад “миний мянган адуун дундаас хамгийн адаг нь болсон эцэж туйлдсан хонины морийг хурдан гэж хэн үнэмшихэв ээ. Тиймээс худалдах нь битгий хэл зүгээр өгөхөөс ч ичиж байна” гэв.
Түшмэл мөнгөө ширээн дээр нь тавьж, “энэ мөнгө эзэн танд өлзийтэй болог. Хээр морь надад хурдан болог” гэж хэлээд морио хөтлөн нутаг буцжээ.
Шинжээчийн авчирсан морийг хараад Сэцэн хаан учиргүй уурлаж Халх монголын адуун сүргийн хурд нь барагдаж хэмээн санаж “энэ адуу нэртэй алхан толгойтой юмыг авчирч, намайг мунхруулах гээ юу. Үүнийгээ аваад зайл” хэмээн хөөжээ.
Түшмэл морио хөтөлж, Төр хурахын аманд ирж, бараан өнгийн даавуугаар битүү нэмнэн халхавч хийж, ус идшийг нь тааруулан болох гэж буй төрийн их наадамд уралдуулахаар сойж эхлэв гэнэ. Нэгэн өдөр уяж байгаа бүх морьдыг Хүйн ногоон толгой хэмээх газар цуглуулан морь шинжээч нар шинжицгээв. Тэдний нэг бөгтөр нуруутай хөх өвгөн “ээ хө таны морь ёстой хурдан хүлэг юм. Гэвч энэ наадамд түрүү булааж чадахгүй нь. Богдын ордны саравчинд алтан өнгөт нөмөргөтэй Хулж Буйрын унага Манжийн хааны хурдан бор гэдэг газар гишгэх улаан хөлт амьтныг урдаа оруулдаггүй хурдан морь бий. Түүний дараа л таны хээр морь ирнэ” гэхэд түшмэл:
-Үгүй ер, халх монголчууд хурдан мориныхоо түрүүг хятад манжуудад алдах гэж үү гэж бодоод:
-Өвгөн гуай миний хээр тэр бор морины өмнө орох арга байхгүй юу гэхэд өвгөн:
-Манжийн хааны моринд согогтой юм нэг ажиглагдсан. Нэг удаагийн нууц үсэргээнд олон хүн шуугиж хүүхэд гийнгоолоход чих нь сортолзон мах нь чичирч, их айж сүрдэж байсан. Бодвол үрээ даага байхдаа худагт юмуу унасанд унасан байх” хэмээв.
Ингээд наадам болж морьд гарах болоход түшмэл цовоо сэргэлэн хүү олж, морио унуулаад “за хүү минь Манжийн хааны хурдан бор мориноос битгий хоцор. Морь барих хүмүүсийн бараа харагдмагц байдаг чадлаараа хашгирч гууглаарай” хэмээн захижээ.
Манжийн хааны бор, түшмэлийн хээр хоёр тасархай гарч хойно урдаа орсоор барианы газар ойртоход хурдан хээрийн хүү чанга хашгиран давирч түрүү магнай болжээ. Ийнхүү хонины хээр морь даншиг наадмын түрүү болж, даахин дор хүлэг, дахан дор эр гэх үг гарчээ.
Г.Цэдэвдорж
Харин зэргэлдээ нутагтай Сэцэн хан эрийн гурван наадмын гол болсон морины түрүүг харийн хаанд хүчээр өгч байдаг нь юу билээ гэж дургүйцэн бодож, хурдан морины шинжээч гэж алдаршсан нэг түшмэлд 30 лан мөнгө өгч, наадамд түрүүлэх хурдан морийг хаа байгаа газраас нь олж ир гэж явуулжээ.
Шинжээч түшмэлд хурдан морь олон тааралдсан боловч санаанд нь нэг л таарахгүй байж. Тэгсэн Түшээт ханы нутгаар явж байгаад хонь хариулсан өвгөнтэй тааралджээ. Өвгөний унасан хээр юунд ч гүйцэгдэшгүй хурдны шинж бүрдсэн хүлэг байв гэнэ.
Өвгөнд учраа хэлж худалдахыг гуйхад, “би баян айлын хонь хариулдаг ядуу хүн. Энэ морь бол эзний өгсөн гурав дахь унаа. Урьд хоёр нь дараалан зөнөж үхсэн. Би хөгшин болтлоо морины хурдыг сонгон шинжиж яваагүй. Худалдах эсэхийг мэдэхгүй эзэн өөрөө мэдэх буй заа” хэмээв. Түшмэл өвгөний зөвлөснөөр морины эзнийд очиж, худалдахыг гуйхад “миний мянган адуун дундаас хамгийн адаг нь болсон эцэж туйлдсан хонины морийг хурдан гэж хэн үнэмшихэв ээ. Тиймээс худалдах нь битгий хэл зүгээр өгөхөөс ч ичиж байна” гэв.
Түшмэл мөнгөө ширээн дээр нь тавьж, “энэ мөнгө эзэн танд өлзийтэй болог. Хээр морь надад хурдан болог” гэж хэлээд морио хөтлөн нутаг буцжээ.
Шинжээчийн авчирсан морийг хараад Сэцэн хаан учиргүй уурлаж Халх монголын адуун сүргийн хурд нь барагдаж хэмээн санаж “энэ адуу нэртэй алхан толгойтой юмыг авчирч, намайг мунхруулах гээ юу. Үүнийгээ аваад зайл” хэмээн хөөжээ.
Түшмэл морио хөтөлж, Төр хурахын аманд ирж, бараан өнгийн даавуугаар битүү нэмнэн халхавч хийж, ус идшийг нь тааруулан болох гэж буй төрийн их наадамд уралдуулахаар сойж эхлэв гэнэ. Нэгэн өдөр уяж байгаа бүх морьдыг Хүйн ногоон толгой хэмээх газар цуглуулан морь шинжээч нар шинжицгээв. Тэдний нэг бөгтөр нуруутай хөх өвгөн “ээ хө таны морь ёстой хурдан хүлэг юм. Гэвч энэ наадамд түрүү булааж чадахгүй нь. Богдын ордны саравчинд алтан өнгөт нөмөргөтэй Хулж Буйрын унага Манжийн хааны хурдан бор гэдэг газар гишгэх улаан хөлт амьтныг урдаа оруулдаггүй хурдан морь бий. Түүний дараа л таны хээр морь ирнэ” гэхэд түшмэл:
-Үгүй ер, халх монголчууд хурдан мориныхоо түрүүг хятад манжуудад алдах гэж үү гэж бодоод:
-Өвгөн гуай миний хээр тэр бор морины өмнө орох арга байхгүй юу гэхэд өвгөн:
-Манжийн хааны моринд согогтой юм нэг ажиглагдсан. Нэг удаагийн нууц үсэргээнд олон хүн шуугиж хүүхэд гийнгоолоход чих нь сортолзон мах нь чичирч, их айж сүрдэж байсан. Бодвол үрээ даага байхдаа худагт юмуу унасанд унасан байх” хэмээв.
Ингээд наадам болж морьд гарах болоход түшмэл цовоо сэргэлэн хүү олж, морио унуулаад “за хүү минь Манжийн хааны хурдан бор мориноос битгий хоцор. Морь барих хүмүүсийн бараа харагдмагц байдаг чадлаараа хашгирч гууглаарай” хэмээн захижээ.
Манжийн хааны бор, түшмэлийн хээр хоёр тасархай гарч хойно урдаа орсоор барианы газар ойртоход хурдан хээрийн хүү чанга хашгиран давирч түрүү магнай болжээ. Ийнхүү хонины хээр морь даншиг наадмын түрүү болж, даахин дор хүлэг, дахан дор эр гэх үг гарчээ.
Г.Цэдэвдорж
1 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- Даваа, 11:59 минут Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
64.119.26.212
Баярлалаа
Reply